Bölmə baxışı

Köşə

Şarjadan kədərli salam var

Tarix: 02/11/2023

Nəşriyyat sektoru ilə bağlı beynəlxalq tədbirlərdə iştirak etdikcə adam düşünür ki, biz bu sektorda nə qədər geridəyik, ilahi. Təəssüflər olsun ki, uzun illərdir, nə Mədəniyyət Nazirliyi, nə də bu sahədə olan şəxslər maarifləndirici işlər görməyib, məktəb formalaşdırmayıb. Bizdə kitab deyəndə müəllif və mətbəə xatırlanır, adətən. Amma sektorun o qədər incəlikləri, o qədər dərinlikləri var ki, bu gün bu sahədə mütəxəssislərimiz yoxdur.

Bunu ilk olaraq naşirlər düşünməli, təlimlərə qoşulmalı, özlərini inkişaf etdirməli, sistemli çalışmalıdırlar. Kitab elə bir sektordur ki, orada “mən”, “sən”, “o” yoxdur, orada təkbaşına döyüş vardır. Naşirlik sözün əsl mənasında maarifçilikdir. Maarifçilik edənlər isə heç vaxt “O etmir, niyə mən edim?” deməməlidir. Dövlət dəstəyi oldu, olmadı, işini görməlidir. Amma bu gün dünya elə bir formada inkişaf edir ki, bir çox işi maliyyə həll edir. Böyük siyasi, iqtisadi güclər həll edir.

Bu gün ölkəmizdə əksər nəşriyyat və ya naşir sadəcə xaricdən bir-iki müəlliflik hüququ almaqla işini bitmiş hesab edir. Onunla da müəyyən gəlir əldə edib gününü keçirir. Bizim nəşriyyat sektorunun problemləri o qədər dərindədir ki, yaxın illərdə bunu aradan qaldırmaq belə mümkün deyil. Kitab biznesində kitab marketinqi yox, müəllif hüquqları agentliyi yox, kitab satış meneceri yox, dizayn, qrafika məktəbi yox, yox ki yox.

BƏƏ-də keçirlən Şarja Beynəlxalq Nəşriyyatlar Konfransında iştirak edirəm. Ölkəmizdən də 5 nəşriyyat var. Bu, bizim bildiyimiz kitab sərgisi deyil, bu, nəşriyyat sektorunun problemləri ilə bağlı təcrübəli naşirlərin çıxışlarının dinlənilməsi, masalar ətrafında naşirlərin üz-üzə görüşü, bir-birinə kitab təklifi, müzakirəsidir. Biz sadəcə kitab sərgisi ifadəsi ilə tanışıq ki, adına sərgi dediyimiz tədbir isə sərgidən daha çox yarmarkadır. Çünki ölkəmizdə nəşriyyat çox azdır. Əlini atsan ki, sırf nəşriyyat işi ilə məşğul olan neçə nəşriyyat var, maksimum 15-ə qədər saya bilərsən. Ona görə də bizdə daha çox satışa fokuslanır, satışın təşkilinə maraqlı oluruq.

Ona görə də Şarja Beynəlxalq Nəşriyyat Konfransı naşirlərdən daha çox müəllif hüquqları alıb satan agentliklər və nəşriyyatların satış menecerləri, məsləhətçiləri və ya agentləri üçün daha faydalıdır və dünyanın bir çox ölkəsindən nəşriyyatları təmsil edən agentliklər gəlir. Ağlamalı orasıdır ki, bizim ölkədə müəllif hüquqları alıb-satan bir dənə də agentlik və ya nəşriyyatın o vakansiya üzrə çalışan əməkdaşı yoxdur. Bir iki şəxs var ki, bu mövzuda bir az bilgilidir, vəssalam. Şarja bu sahədə dünyada məşhurdur. Layihənin maraqlı tərəfi həm də odur ki, burada bir-birindən kitab alıb satanlara fond olaraq aldığın kitabı öz ölkəndə çapı üçün maliyyə dəstəyi də verilir. Məhz dünya mədəniyyətini ölkəsinə daşımaq, turizmini inkişaf etdirmək üçün hər il müraciətlərə görə müəyyən qonaqlama xərcləri ayırır. Tam paket, sadəcə bilet və ya otel xərcləri. Yəni konfransın bütün xərclərini BƏƏ dövləti qarşılayır. Ona görə maraq böyükdür.

Naşirlər bir-birindən müəlliflik hüququ alır, onu çap edir. Bir çox ölkənin özünün dəstək proqramı var, yəni öz ölkəsinin ədəbiyyatının təbliği üçün dövlət vəsait ayırır ki, sən mənim ədəbiyyatımı öz ölkəndə nəşr etsən, onun tərcümə və ya digər xərclərini mən qarşılayıram. Bu hər ölkənin öz dövlət proqramıdır. Yəni özəl sektorun işi deyil. Amma və lakin bizim ölkəmizin dəstək proqramı da yoxdur. Əsərlərimizi təqdim edir, təbliğ edirik. Xarici nəşriyyatların ilk sual budur ki, ölkənizdə dəstək proqramı varmı? Utanaraq, kədərli şəkildə “yox” deyirik. Azərbaycanı varlı ölkə kimi tanıyırlar, ona görə də ilk sual bu olur, “riili?”. Başımızı sallayaraq deyirik, bəli “riili’’.

Bu dəstək proqramının mahiyyəti odur ki, hər bir dövlət öz mədəniyyətinin, ədəbiyyatının tanıdılması, təbliği üçün bir növ diaspor xidməti göstərir. Hər dəfə səsləndirirəm, bəzi dostlar küsür, inciyir, elə bilir ki, mənim Tərcümə Məkəzi ilə qərəzim var. Bir daha deyirəm, Tərcümə mərkəzi məhz bu işlə məşğul olmalıdır. İntellektual ədəbiyyatımız xarici dillərə tərcümə edilməli və ya tərcüməsi üçün xarici nəşriyyatlara qrantlar ayırmalıdır ki, etsinlər. Bu haqda çox danışmaq istəmirəm, beynəlxalq hazır formatlar var, birini götürüb üzərində çox rahat işləyər. Təsəvvür edirsinizmi, müharibənin cəngində boğulan Ukrayna belə bu gün ədəbiyyatının çapı, yayımı üçün qrantlar ayırır. Bu layihə olarsa, burda birbaşa qazanan müəlliflər olur, müəlliflər dünyaya çıxır. Nəşriyyatlar sadəcə burada vasitə rolunda çıxış edir.

Düzdür, kitab da bir biznesdir, amma onun biznes olmasından öncəki funksiyası maarifçilikdir. Ona görə də müəyyən təşviqlər olmalıdır, heç bir zaman bizim naşirlərin, müəlliflərin bu cür tədbirlərə qatılmasına dövlət dəstəyi olmadı. Hər kəs öz imkanı ilə gedir. Heç bir zaman naşirləri yığıb QHT-lər qədər dəstək vermədilər ki, iştirak edin, ölkəmizin mədəniyyətini təbliğ edin, kitab satın. Axı kitab bir ideoloji maşındır. Bununla bağlı ciddi təlimlərə, treyninqlərə, seminarlara ehtiyac var. Bizim məmur yazarlar da bu sahədə heç bir iş görməyib, təssüflər olsun ki. Sadəcə öz kitablarını öz siyasi güclərindən istifadə edib tanıdıqları nəşriyyatlarda çap etdiriblər. Bununla da işlərini bitmiş hesab ediblər…

İnanın adamın ürəyi ağrıyır, bu işlərlə bizdən öncəki nəsil yaxından tanış olub, nə AYB-si, nə Tərcümə Mərkəzi, nə Mədəniyyət Nazirliyi niyə bu institutun, bu sistemin yaradılmasına maraqlı olmayıblar? Axı bizlərdən daha ağıllı, daha bacarıqlı, daha imkanlı idilər. Adlarını deməsəm də, hamınız yaxşı tanıyırsınız o şəxsləri, biri sinəsini ortaya verib, bunları dövlətə təklif etmədi, nəinki dövlətə, öz imkanları ilə də edə bilərdilər, amma etmədilər. Səriştəsizcəsinə, boynubükük şəkildə onun-bunun ağzına baxırıq. Amma ANAİB yaranandan bir-birimizi həvəsləndirir, məlumatlandırır, nəsə etməyə çalışırıq. Ümid edirəm, formalaşmaqda olan gənc naşirlər bu proseslərə ciddi şəkildə qol çırmalayıb qoşulacaqlar. Təkcə kitab almağa yox, hazırladıqları layihələrlə, yerli müəlliflərin əsərləri ilə gələcəklər. “Bacarmırıq”, “bizlik deyil” demək yanlışdır. MİMTA yayımları Konfransda iştirak edir. Efiyopiyalı bir naşir onların kitablarının üz qapaqlarını görüb çox bəyənib. Təklif edir ki, biz sizə üz qapağı sifariş etmək istəyirik. Qədim Qala Nəşriyyatı öz menecerlərini göndərib. Qədim Qala nəşriyyatından Elnarə xanım bu işlərin çox yaxşı bilicisidir və ciddi əlaqələri var, hamımıza ətraflı məlumatlar verir, bilgiləndirir. Yəni bacarıqsız deyilik, bilgisizik!

Cırmaq-cırmaq Azərbaycan nəşriyatçılığına yeni hava gətirməyə çalışırıq. Ümid edirəm ki, ANAİB-in gənc komandası birlik olaraq bu prosesi çiyninə götürdüyü kimi, şərəflə də daşıyacaq. Sevindirici haldır ki, 5 il bundan öncəyə qədər bu işləri bir, maksimum iki nəşriyyat edirdisə, artıq hər dəfəsində 5-10 Azərbaycan nəşriyyatı iştirak edir, nələrəsə cəhd edir. Görürük, götürürük, edəcəyik.

Hazırda BƏƏ-nin Şarja şəhərində tədbirin təəəssüratları ilə Azərbaycan Naşirlər forumunun layihəsini hazırlayıram, ümid edirəm ki, fərqli formatı olan bu forum, problemlərimizi bir daha qabardacaq, həlli yollarını tapacaq.

Şəmil Sadiq. Şarja şəhəri. 31.10.2023.
Şəmil Sadiq

Köşə

Xalq sənət adamlarına borcludurmu?

Tarix: 17/01/2023

Yazıçının, sənət adamının acınacaqlı durumu, çətinliklərlə üzləşməsi, sosial durumunun aşağı olması ilə bağlı cəmiyyət tez-tez qınanır. Ən çox istifadə edilən ifadə, “Bu boyda yazıçı, bu böyüklükdə sənəntkar niyə yaxşı yaşamamalıdır?” – olur. Gəlin belə bir sual qoyaq: Hansısa yazıçı, rəssam, yaxud bəstəkarın həyat şərtlərinin çətin olmasında xalq günahkardırmı? Axı biz yekdilliklə kapitalizmə səs vermiş, bu yaşamı seçmişik. Deməli, hamı bacardığı qədər çalışmalı, qarşılığında da yaşayış şərtlərini yaxşılaşdırmalıdır. Daha bir sual, “Məgər yazıçı, şair, rəssam, bəstəkar və başqa sənət adamları hansısa daş daşıyan fəhlədən artıqdır?” – sualıdır. İlk olaraq deyim ki, xeyr, hər ikisi insandır, hər ikisinin də normal şərtlərlə yaşamağa haqqı çatır. Bəs onda niyə ayrıseçkilik edib isti sobanın kənarında oturub yazan, zövünə uyğun mahnı bəstələyən, ürəyindən keçən, könlü istəyən tablonu çəkən şəxslə isti-soyuq demədən ailəsini dolandırmaq üçün canını dişinə tutub gecə-gündüz çalışan şəxs arasında fərq qoymalıyıq? “Hamı haqqı olan həyatı yaşayır” – deyirlər. Məgər əli qabarlı fəhlənin rahat həyata haqqı çatmır?! Gedişata hərə öz pəncərəsindən baxır, özünü haqlı bilir. Heç kimdən xalq, millət xahiş etmir ki, sən yazıçı ol, şair ol, rəssam ol… Hərə öz yolunu özü seçir, yaxud bacarığına görə o yolu tutur. Alınmayanda da başlayır xalqı, milləti günahlandırmağa ki, sizin üçün çalışıram, sizsə mənə dəyər vermirsiniz. O zaman sual yaranır: Niyə bütün peşə sahibləri bu cür yanaşmasın? Məgər müəllim, həkim, polis, traktorçu, əkinçi xalq üçün çalışmırmı? Şəxsən, hansısa rəssama, yazıçıya, şairə, bəstəkara, jurnalistə dövlət hesabına maddi dəstək göstərilməsini anlamır və düzgün hesab etmirəm. Axı niyə?! Əkinçi əkib-biçməsə, ac qalmarıqmı? Müəllim insan yetişdirməsə, gələcək kor olmazmı? Hələ yanğınsöndürən özünü oda atmasa… Şair, yazıçıdır olanda nə olasıdır?… Sənət peşədən daha çox könül işi, mənəvi qidadır – yaradan üçün də, istifadə edən üçün də. Sənin yaratdığından istifadə edənlər qarşılığını vermirlərsə, bu da sənə sərf etmirsə, dəyərini almırsansa, yazı-pozunun, yaradıcılığın daşını at, get, başqa işlə məşğul ol. Yox, sənə belə xoşdursa, xoş sözlərlə mənəvi qarnını doldurmaq kifayət edirsə, heç kimi günahlandırmağa haqqın yoxdur. Bundan istifadə edib, “Sənət adamları acından ölür. Onlara dəstək olaq” – deyənlərinsə heç haqqı yoxdur. Hərə özünə çarə qılmağı bacarmalıdır. Necə? Gəlin deyim… Doğulduğumuzdan bu günə qədər mübarizəyə yönləndirilmişik. Bəzilərimiz elə böyüdülürük ki, dünyanı dərk etmir, utopik və romantik şəkildə formalaşır, bu əzablı dünyanın gərdişindən baş aça bilmir, güclülərin əlində əzilirik. Burada hansısa sənət və ya peşə adamı fərqi yoxdur, bütün insanlıq belədir. Əgər cəmiyyət formalaşdıranda çevik zəkanı, məntiqi, dünyagörüşünü düzgün aşılaya bilsək, insanlıq bu problemləri yaşamaz. Bu isə təhsildən keçir, təhsilli insan bilir ki, kitab oxumaq, filmə baxmaq, teatra getmək, sərgilərdə iştirak etmək vacibdir. O zaman kitab alanın da sayı çox olacaq, dəyərli sözə, sənətə qiymət də veriləcək. Bu da, “Yaxşı söz, yaxşı əsər yaxşı qiymətə satılacaq” – deməkdir. Yaxşı, bəs bu mümkündürmü? Bəli, mümkündür. Bunun üçün dövlət siyasətinin əsas xəttini maarifçilik təşkil etməlidir. İnsan kapitalına ciddi sərmayə ayrılmalı və bu vəsait düzgün xərclənməlidir ki, istədiyimiz cəmiyyəti formalaşdıra bilək. Yoxsa bir nəfər yaxşı roman yazsın, yaxud möhtəşəm tablo işləsin, ondan sonra da bütün fəaliyyətsizliyinə, əməllərinə rəğmən dövlət qayğısı ilə əhatələnsin, kef çəksin. Belə olmaz… Mən də söz adamıyam. Yazıram, yaradıram, həm öz zövqüm üçün, həm də kimlərisə maarifləndirmək, bilgiləndirmək üçün. Bu lazımdırmı? Əlbəttə, lazımdır. Bunu mənə kimsə tapşırıbmı? Əlbəttə, yox. Buna görə mənə təşəkkür etməlidirlərmi? Qətiyyən. Heç kimin belə öhdəliyi yoxdur. Cəmiyyətin formalaşması üçün söz adamına da, sənət adamına da çox böyük ehtiyac var, həmişə də olacaq.

Yenə qeyd edirəm, bu vacib əməl sahiblərini tərifləyib adını Aladağa çıxarmaq cəmiyyətə düşsə də, heç kim onu boynuna alıb daşımağa məcbur edilə bilməz. Çünki dünya elə dünyadır ki, hamını öz canını, ailəsini saxlamaq, qorumaq üçün qarışqa kimi işləməyə sövq edir. Heç kimin heç kimə borcu yoxdur. “Mən xalqım üçün çalışıram” – deyənlərin əksəriyyəti səmimi deyil. Hamı birinci növbədə özü üçün çalışır. Lap istəyir, belə peyğəmbər olsun. Nənəm həmişə deyərdi ki, peyğəmbərlər də odu birinci öz qabağına çəkib. Ən əsası, özün üçün çalışanda xalqa, millətə də faydalı ola bilirsənsə, deməli adamlıqdan insanlığa doğru addım atmağı bacarmısan. Vəssalam!

Köşə

Türk Dövlət başçılarının 5-LİK MESAJI nə idi?

Tarix: 13/01/2023

Başa vurduğumuz keçən ilin son aylarında Səmərqənddə Türk Dövlətləri Təşkilatının IX Zirvə Görüşü keçirildi. Görüşdə danışılan, müzakirə edilən çox ciddi mətləblər var ki, bunlar hər birimizin ürəyincədir. Uzun illərdir, türk dövlətlərinin bu cür səmimi münasibətlərinin yaranması arzusuyla alışıb-yanmışıq. Ürəklərdə gizlincə közərən bu arzunun gerçəkləşdiyini hiss etmək gözəl duyğudur. Düzdür, məsələyə nə qədər ümumtürk, Turan sevdası ilə yanaşsaq da, həmişə Azərbaycanın Turana gedən yolda açar ölkə olduğunu dəqiq bilmişik. Yaddaşlara həkk edilən bir məsələ var – XXI əsr “Türk əsri”dir! Nə qədər idealist səslənsə də, günümüzün reallıqları onu göstərir ki, buna addım-addım gedirik. Hələ əsrin bir qərinəsinin yarısını keçmişik. Amma bu qısa zamanda yaşananlar göstərir ki, böyük işlərin təməli atılmaqdadır. Artıq Türk dövlətləri birliyi heç kimdən, heç nədən çəkinmədən bu birliyi ifadə edə bilir. Əvvəlki illəri nəzər salsaq görərik ki, bu arzu qəlblərdə yaşasa da, siyasi təhlükələrdən dolayı açıq-açığına dilə gətirilmirdi. Xüsusən Orta Asiyada yerləşən türk dövlətləri tərəfindən. Amma son zamanlar bu proses ciddi şəkildə irəliləyir. Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan bu mövzularda daha ehtiyatlı davranırdı. Təkcə 2022-ci ildə Özbəkistanda baş verən türk dövlət başçılarının intensiv görüşləri, müzakirə və əməkdaşlıqlara açıq şəkildə qoşulması doğan günəşin parıltısıdır.

Bütün bu hadisələr gözümüzün önündə baş verir və biz bu məsələdə Azərbaycanın missiyasını daha aydın görürük. Sözsüz ki, burda Azərbaycanın 2020-ci ildəki böyük Zəfəri əsas rol oynayır. 44 günlük Vətən müharibəsi Azərbaycanın güclü bir dövlət olmasını göstərməklə yanaşı Türkiyə-Azərbaycan dostluğunun sarsılmaz olduğunu dünyaya bir daha sübut etdi. Məhz zəfərin elan olunmasından sonra türk dövlətləri arasındakı münasibətlər bir daha gündəmə gəldi, Azərbaycan və Türkiyənin səyi nəticəsində bu münasibətlərə bütün sahələrdə yenidən baxılmağa başlanıldı. Cənab prezident İlham Əliyevin “Biz birlikdə güclüyük” ifadəsi türk dövlətlərinin, türk xalqlarının bütün sahələrdə birlik nümayiş etdirməsinin şərt olduğunu bir daha sübut edir. Bunun bir səbəbi də Türkiyə Cümhuriyyəti Prezidenti Rəcəb Tayib Ərdoğanla Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sarsılmaz və yenilməz qardaşlığıdır ki, türk dövlətləri birliyini hər gün bir addım önə aparır. Son Macarıstan kimi Avropa ölkəsinin, Şimali Kipr Cümhuriyyətinin də bu birliyə üzv olmaq arzusu və müşahidəçi qəbul edilməsi tarixi bir olan dövlətlərin bəşəriyyət üçün böyük önəm kəsb edən elm və mədəniyyət sahəsində də öz ortaq köklərinə sahib çıxmağın vacibliyini ifadə edir.

Son zirvə toplantısında bütün dövlət başçılarının cənab İlham Əliyevi qələbə münasibətilə təbrik etməsi, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin isə daha cəsarətli çıxışı gələcək üçün böyük mətləblərdən xəbər verir: “Türk dünyası təkcə müstəqil türk dövlətlərindən ibarət deyil, onun coğrafi sərhədləri daha genişdir. Hesab edirəm ki, Türk Dövlətləri Təşkilatının üzvləri olan ölkələrdən kənarda yaşayan soydaşlarımızın hüquqlarının, təhlükəsizliyinin, milli kimliyinin qorunması, onların assimilyasiyaya uğramaması kimi məsələləri artıq təşkilat çərçivəsində daimi əsasda diqqətdə saxlamağın vaxtı gəlib çatmışdır”.

Azərbaycanın böyük zəfəri təkcə Ermənistan üzərində deyildi, uzun illərdi ki, ona dəsətək verən Rusiya, İran kimi dövlətlərə də bir zərbə idi və Dəmir Yumruq digər türk dövlətlərinin üzərindən Rusiya xofunu götürdü, bu da yeni Türk erasının başlanğıcı oldu!

Amma bütün bu açıq mesajlarla yanaşı mənim diqqətimi çəkən prezidentlərin Səmərqəndə əlləri açıq şəkildə çəkdirdikləri rəsm oldu: açıq beş barmaq və əlin içi. Düzü tam olaraq bu şəklin hansı siyasi mesajı verdiyini bilmirəm, araşdırsam da tapa bilmədim. Amma mənim üçün mesaj bəlli idi. Sevinc və qürurla həmin rəsmi böyütdürüb otağımda ən gözəl yerdən asmışam. Niyə doğma idi, onu deyim, sonra öz yozumuma keçərəm. Müəllifi olduğum Hədəf Konseptində məhz bu cür əl işarəsini özümüzə simvol seçmişik. Balabilgələrimizin rəsmlərini görən olsa, hökmən bu beşlik prinsipinə rast gələr. Bizim konseptdə beşliyin öz anlamları var:

Birincisi Kimlik – hər bir insanın bilməli olduğu öz kimliyidir;

İkincisi Sağlamlıq – hər bir insan həm mənəvi, həm də cismani sağlamlığının qeydinə qalmalıdır;

Üçüncüsü Bacarıq – bacarıqlı olmaq istənilən insanın sahib olduğu vacib dəyərdir;

Dördüncüsü Yaradıcılıq – yaradıcı insan günümüzün ən önəmli insanıdır;

Beşinci isə Bilik – bütün bu dörd dəyəri təsnifatlandıran və anlama gətirən nəsnə.

Şagirdlərə aşıladığımız ana fikir budur: həmin beş dəyərə sahib olan insan BİLGƏ İNSANdır ki, bu gün ölkəmizə və millətimizə məhz o gərəkdir. Hər dəfə bu beşi tutub, “Bilgə insan olmaq bizim amalımızdır” – deyirik. Məhz buna görə türk dövlətləri Bilgələrinin Böyük Teymurun yurdundan dünyaya belə bir mesaj verməsi bizim üçün bir başqa gözəllik idi.

Amma maraqlıdır, Türk dövlətləri başçılarının bu açıq əl mesajı nə deməkdir? Niyə Səmaya yönəlik açıq əl?

Niyə Beşlik?

Niyə məhz Səmərqənddə?

Doğrusu, çox maraqlıdır və əminəm ki, şəkli görüb diqqət edən hər kəs üçün də belədir.

Mənim üçün beş rəqəminin yeri bir başqadır, niyəsini bilməsəm də, 5-ə xüsusi sevgi var. Hələ 10 il bundan öncə yazdığım “Odərlər” romanında Dədə Əfəndinin fəlsəfi söhbətlərindən ikincisi məhz beş rəqəminə ayrılıb. Məncə, elə həmin hissədən bəzi məqamları qeyd etsəm, demək istədiklərim daha aydın olar: “Bu kimi həqiqətlər və deyimlər xalqın mifoloji anlayışıyla bağlıdır. Türk dövlətlərindən birinin paytaxtının adı Beşbalıqdı, Bişkek sözü də bununla bağlıdır. Türk dünyasında Beşalma adında bir çox yer adı var. Koroğlu-Qoroğlu dastanında da deyilir:

Göydən uçan beş durnalar

Bizim ellər yerindəmi?

Bir-birindən xoş durnalar

Bizim ellər yerindəmi,

Çənlibellər yerindəmi?

Niyə üç, dörd, on yox, “beş” durnalar sözü işlədilib?

Yuxarıda qeyd etdiyimiz şeirin cavabı mifin özündədir. Bu, xalqın müqəddəs inamlarıyla bağlı olduğunu göstərir. Bunların hamısı əsərlərə edilən düzəlişlərdən sonra ortada qalan sözlərdir. Əminik ki, üst qatı soyundura bilsək, bu beş rəqəminin altında çox sirlərin gizləndiyinin fərqinə vararıq.

Beş həmçinin çin və fars dünyagörüşündə, xristianlıqda, islamda, yəhudilikdə, manixeyizm dinində, Pifaqor Ekolunda, Babildə, Misirdə və Hinduizmdə, Şamanizmdə, Mayya və Şimali Amerika qırmızıdərililərində müqəddəs sayılır. Bunlara təsadüf demək olarmı, oğul?!

Bilirsənmi, kimyaya görə, insan dörd elementdən meydana gəlib? Alimlər müqəddəs beşə çatmaq üçün sirli bir beşinci ünsür əlavə edirdi. Bu beşinci ünsürün həyatın gerçək elementi olduğu düşünülərdi və onun əldə edilməsi orta əsrlər kimyagərlərinin başlıca hədəfi idi.

Buddizmdə ürəyin dörd istiqaməti var və beşinci olaraq bir mərkəzə malikdir. Bu ümum-bəşəriliyin təmsil edilməsidir.

Çin dünyagörüşündə beş element, beş atmosfer, beş şərt, beş planet, beş müqəddəs dağ, beş taxıl, beş rəng, beş dad və beş zəhər olaraq özünü göstərir. Bu dünyada bütün həyat beş rəqəminin üzərində qurulub.

Şimali Amerika qırmızıdərililəri arasında da beş rəqəminin rolu digər xalqlarda olduğu kimidir.

Xristianlıqda beş rəqəmi xüsusi önəm daşıyır. Qədim türk simvolu hesab edilən Xaçın da beş ucu, İsanın beş yarası, Musanın beş kitabı vardır.

Misirdə Nilin beş timsahı vardır. Hindi ənənəsində isə dünyanın beşli qrupları vardır, Şivanın beş üzü və Vişnonun ikimərtəbəli beş inkarnasiyası vardır.

Qədim Hindistanda beş qoruyucu bir say olaraq olduqca böyük əhəmiyyətə malik idi.

Asteklərdə dörd ucunda və ortasında bir günəş olan, beşgünəşli xaç simvolu vardır – bu ulduz pentaqramdır.

Avropa ənənələrində mükəmməllik ilə, sirlərin yolunu açan açarla və ruhu maddəyə asılı olmaqdan qurtaran mələklə əlaqələndirilir.

Şaman türklərdə isə beş sayının dəmir – paya ulduzunu təmsil etdiyi məlumdur. Maya və Şimali Amerika qırmızıdərili ənənəsində bənzər şəkildə müqəddəs bir ulduzu təmsil etdiyi qeyd edilir.

Beş Mayalar üçün də açar bir ədəddir və bu ənənəsində beşinci günün, yağış yağdıran spiral formalı Tanrının günü olduğuna inanılır. Onlarda beş rəqəmi balıq formalı bir əllə təmsil edilir.

Beş sayı ayrıca Manixeyizmdə də əhəmiyyətli rol oynayır: ilk insanın (Bağ Atanın) beş oğlu var, işığın beş elementi (ruh, külək, su, işıq və atəş) qaranlığın beş mənası ilə qarşılaşdırılır. Manixeyistler ayrıca yaşayan Tanrının beş köməkçisinin və ruhları toplayan beş mələyin olduğundan söz açmışlar.

Beş yəhudi ənənələrində gücün və sərtliyin, radikal zəkanın rəmzidir.

Beş sayı eyni zamanda kosmik insana işarədir. İnsan qolları açıq vəziyyətdə bir dairə içinə yerləşdirildiyində sinəsinin ortasına eninə və dikinə çəkilən ox bir xaç meydana gətirir. Dünya insan üçün bir xaçdır, yəni bu dünyanın kosmik insana dar gəldiyi mənasını da verir. Bu insan fiquru astrologiyanın da simvoludur. Kabaladakı qarşılığı Adam Kadmondur. Yəni insanın aşan istiqamətini və bu planeti aşma bacarığını təyin kimi Tanrıya tam mənasıyla təslimiyyəti də ifadə edir. Beş, ümumiyyətlə, canlı təbiətdə ortaya çıxan ədəddir. Bu səbəbdən də onun qalib gəlməsi baharın təbiətdəki tumurcuqlanmalarına ekvivalentdir. Bu, bizim qədim Novruz bayramımızda da özünü göstərir. Dörd çərşənbədən sonra gələn yeni il, yeni doğuş, bayram günü, təbiətin oyanışı beşinci ünsürdür.

Beş sayının, qolları və qıçları açıq haldakı insan forması nəzərə alınaraq mikrokosmos olan insanın simvolu olduğu qəbul edildiyində bu vəziyyətilə bədənin bir beşbucaqlı təmsil etdiyi də deyilə bilər.

Helenistik dövrdə Baalbək şəhərindəki Venera məbədi beşbucaqlı biçimdəydi. Xristianlıq meydana gələndə Məryəm beşbucaqlı simvolunun və İştarın – Veneranın sifətlərini də boynuna götürmüşdü.

Apollo İşıq Tanrısı olaraq beş xüsusiyyətə malikdir: hər şeyə gücü çatma, hər yerdə var olabilmə, hər şeyi bilmə, əbədilik və birlik.

İslam ənənələrində dinin beş dirəyi, beş ilahi varlıq, imanın beş şərti vardır. İslamda gündə beş vaxt namaz imanın və İslamın beş şərti olaraq özünə yer tapır. İslamda beş – Allah sözünün beşinci və əsas hərfi “h”-nın ədədi dəyəridir.

Beşuclu ulduz vəhdəti təşkil edəndə və eyni zamanda yuxarı dönük olanda ruhi həsrəti və təhsili simvollaşdıra bilir. Eynilə dairə kimi beşbucaqlı ulduz da vəhdəti işarə edir, həmçinin dörd küncə və beşinci olaraq bir mərkəzə sahib olan kvadrat mərkəzin, səma ilə yer üzünün birləşmə nöqtəsinin simvoludur. O, eyni zamanda Allahın simvoludur, çünki dörd böyük gücün mərkəzindəki onları yaradanı işarə edir.

Beşbucaqlı ulduz, uclarından biri yuxarıda olduqda müsbət, tərs olduqda isə mənfi qəbul edilməkdədir. Pentaqram – İştarın insanları pis ruhlardan qoruduğuna inanılan Qədim Şərqdə gözmuncuğu kimi istifadə edilərdi. Zaman-zaman Tanrı evinin İblisdən və ya bədənsiz bəzi varlıqlardan qorumaq üçün orta əsr kilsələrinin divarlarına çəkilərdi. Bir dünyagörüşünə görə, pentaqram ruhun elementlər üzərindəki suverenliyini ifadə edir, hava, su ruhları və torpaqla bağlı bədənsiz varlıqları idarə edə bilmək üçündür.

Və ən əsası, Türkiyə bayrağındakı beşgüşəli ulduz. Bunun mənası isə mənbəələrə görə, insanı və türklüyü ifadə edir”.

Bütün qeydlərimizi ümumiləşdirsək deyə bilərik ki, beş güşə vəhdəti təmsil edir. Məncə, türk dövlət başçılarının verməli olduğu bu mesaj bir biləyin bir əli və beş güşəsi də məhz bir kökü ifadə edir. “Biz bütünük, biz birik, biz bir ideyaya, törəyə bağlıyıq” deməkdir. Bu beş barmaq büküləndə isə Dəmir yumurq olur! Amma türk törəsi, “Dəmir Yumruğa qədər ilahi mesajı, insanlığı, sevgini ifadə edən açıq əllə qarşınızdayıq” deyir. Psixologiya, bədən dili elmi də ifadə edir ki, “Qarşınızdakı insanın əlləri açıq vəziyyətdədirsə, yəni ovuclarının içi görünürsə, deməli, onun olduğu kimi görünməkdən xoşu gəlir və heç nəyi gizlətmir. Üstəlik ovuclarının içi görünərkən barmaqları da açıqdırsa, yəni barmaqlar arasında açıqlıq varsa, bu insan son dərəcə mərddir!

Bəli, Türk dövlətlərinin məhz ali mədəniyyəti, ürfanı və ən əsası, gücü simvolizə edən Səmərqənd şəhərindən verilən mesaj – “Biz birlikdə güclüyük, biz insanlığın tərəfindəyik, biz bütünük” deməkdir! “Bir atanın oğullarıyıq, bir qanın, bir ruhun təmsilçisi və qoruyucusuyuq!”

Köşə Manşet Mükafatlar Sertifikat Xəbərlər

“Şəmil Sadiq Azərbaycan təhsilinin inkişafında xidmətlərinə görə “Tərəqqi” medalı ilə təltif edildi”

Tarix: 03/11/2021

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə HƏDƏF Şirkətlər Qrupunun qurucu direktoru filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şəmil Sadiq Azərbaycan təhsilinin inkişafında xidmətlərinə görə “Tərəqqi” MEDALI ilə təltif edildi.

Cənab Ali Baş Komandan, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevə göstərdiyi bu etimaddan dolayı minnətdarlığım bildirirəm!

https://president.az/articles/53340

Bölməsiz Hədəf nəşrləri Köşə Manşet Xəbərlər

Daş Kitabı yazanların sərgisi – Şəmil Sadiq yazır

Tarix: 17/10/2021

VII BAKI BEYNƏLXALQ KİTAB SƏRGİ-YARMARKASI HAQQINDA TƏƏSSÜRAT

6-10 oktyabr tarixlərində VII Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgi-Yarmarkası baş tutdu. Pandemiyanın gətirdiyi bəlalardan dolayı iki ildir ki, kitabla bağlı bu cür möhtəşəm sərgi keçirilmirdi. Bəli, çətin durumda olan naşirlər bu anı çoxdan gözləyirdi.

Düzü, sərginin keçiriləcəyi yerlə bağlı mənim də tərəddüdlərim vardı. Çünki şəhərimizin lap o başında – Eksposentrdə keçiriləcəkdi. Bu adı eşidəndə hamın ağlına gələn ilk bu cümlələr gəlirdi: “Kimdir kitab oxuyan?”, “Kimdir kitaba görə bu boyda yolu gələn?” Bir də Eksposentr ətrafında belə bir imic formalaşmışdı ki, orda sadəcə texnologiya, inşaat, mebel və sairə bahalı sərgilər keçirilir, kitabın orda nə işi var. Axı kitab varlılardan bir az uzaq görünür. Sanki kitabı sadəcə imkansızlar sevir, oxuyur. Əslində, bir az da elədir, sanki Exposentri kitaba, kitabı Exposentrə yaraşdıra bilmirdik. Amma beş gün davam edən sərgi göstərdi ki, biz yanılmışıq, kitaba görə, oxumağa görə Çinə, Şama gedən bu millət niyə 30 dəqiqəlik yolu gəlməsin ki?! Bəzən özümüzü heç də yaxşı dəyərləndirə bilmirik. Axı bu millətin uluları Orxan-Yeniseydə daşlar üzərində kitab yazıb, hələ XI əsrdə lüğət yazıb, Cəlil Məmmədquluzadə və silahdaşları eşşəklərin üzərində ta Hindistana qədər kitab, jurnal göndərib, gətirib… İndi bizə nə olub ki, yarım saatlıq yolu özünə rəva görməsin!

Bəli, beş gün müddətində gördük ki, oxuyan da var, yazan da. Çünki VII Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgi-Yarmarkası qısa zamanda çox mütəşəkkil təşkil edildi. Naşirlərə yer seçimindən başlamış, oxuculara şəhərin iki məntəqəsindən ödənişsiz marşrut təşkil edilməsi, Zəfərimizin dostu, qardaşımız Türkiyədən gələn otuza yaxın naşir, tanınmış yazarlar, tərtibat, çıxışlar və tədbirlər üçün ayrılmış panellər, uşaqlar üçün təşkil edilmiş əyləncəli oyunlar, Mədəniyyət Nazirliyinin naşirlərin arzularını daima diqqətdə saxlamaları ürəkaçan mənzərə idi. Əvvəlki sərgilərimizdən çox yanı ilə fərqlənirdi. Çünki kitab üçün ayrılan bu möhtəşəm saray göz qamaşdırırdı. Bir çox kitab sərgilərində iştirak etmişəm – Frankfurt, London, İstanbul, Moskva, Almaatı, Daşkənd və s. Pafoslu səslənməsin, deyim ki, format olaraq sanki TÜYAP kitab sərgisinin kiçik variantı idi. Birinci dəfəydi ki, sərgi ilə bağlı Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən naşirlərin qrupu yaradılmış, Azərbaycan Nəşriyyatları İctimai Birliyi ilə bir neçə dəfə görüş keçirilib məsləhətlər aparılmış, gedişatla bağlı məlumat verilmişdi.

Önəmli tərəflərindən biri də naşirlərə əlavə yer kirayələmək üçün şərait yaradılması idi. Nazirlik üçün təklif edilən 6 kvadrat metrlik yerdən əlavə, hər kvadrata görə beş gün üçün cəmi 50 manat məbləğ müəyyən edilmişdi. Bu da naşirlərimizin standart yerdən çıxaraq öz stendlərini daha geniş, daha maraqlı dizaynda tərtib etmələrinə şərait yaratdı. Bunu Parlaq İmzalar, Teas-press, Hədəf Nəşrləri, Everest nəşriyyatlarının timsalında görə bildik. Və beləcə, yeni ənənənin başlanğıcı oldu və gələn sərgi üçün daha ciddi rəqabət bizi gözləyir.

Bu sərgidə o da ilk idi ki, yeni yaranan Azərbaycan Nəşriyyatları İctimai Birliyi öz stendi ilə iştirak edirdi… Naşirləri birləşməyə, birgə şəkildə problemləri səsləndirməyə, onlara sinə gərməyə çağırırdı.

Sərginin gedişində Mədəniyyət naziri Anar Kərimov naşirlərlə görüşdü, problemlərini dinlədi. Bəndəniz də söz alaraq cənab nazirə naşirlərin bir neçə problemi haqqında danışdım. Ümid edirik ki, yaxın zamanlarda onlar da həllini tapar. Yaddan çıxmamış bunları da qeyd edim:

1. Şənbə-bazar günləri şəhərimizin müxtəlif yerlərində mütəmadi kitab yarmarkalarının təşkili;

2. Dərsliklər və uşaq ədəbiyyatda olduğu kimi, bədii, elmi və publisistik ədəbiyyatın, ümumiyyətlə, kitabın vergidən azad edilməsi;

3. ANİB Kitab mərkəzinin açılması – bütün nəşriyyatların öz kitablarını oxuculara daha rahat təklif edə biləcəyi, müzakirələrin aparıla biləcəyi salonun olması, kitabla bağlı startap layihələri işləmələri üçün gənclərə masalar və bilgisayarlarla təhcil edilməsinə xidmət edən bir məkan;

4. Nəşriyyatlar üçün güzəştli kreditlərin, subsidiyaların verilməsi;

5. Tərcümə kitablar üçün qrant müsabiqələrinin keçirilməsi;

6. Azərbaycan ədəbiyyatının xaricdə tanıdılması üçün dövlətin təşviq proqramlarının hazırlanması;

7. Kağız üzərindən ƏDV-nin götürülməsi;

8. Naşirlər gününün təsis edilməsi və nəşriyyat sektorunda fəaliyyət göstərən şəxslərin dövlət təltiflərinə salınması və ya mükafatların təsis edilməsi;

9. Rayonlarımızda bu cür mütəşəkkil sərgilərin təşkil edilməsi;

10. Kitaba “daş kitabə” adlı abidənin qoyulması və ya kitabsevərlər üçün parkın salınması.

Açığı, cənab nazirin də bu və digər yoldaşların təkliflərinə səmimi münasibət göstərməsi, dəstəkləməsi uzun illərdir, sahibsiz qalan kitabı sevindirməyə bilməzdi.

Səgrinin son günlərinin adətən sönük keçəcəyini gözləyən naşirlər bu dəfə də yanıldı, şənbə-bazar tarixləri olduğu üçün sərgiyə ciddi axın oldu.

Sərgidə xarici naşirlərlə yerli naşirlər üçün B2B görüşlərinin təşkil edilməsi isə bir ayrı profesionallıqdan xəbər verirdi. Biz də Hədəf Nəşrləri olaraq sərgidə iştirak edən Türkiyəli naşirlərin hər birinə “xoşgəldin” paxlavası, Azərbaycan-Türkiyə bayraqları ilə rənglənmiş Xarı bülbül ikonu hədiyyə etdik, söhbətlər apardıq.

Düzdür, biz bundan da möhtəşəm, regional bir sərgini keçirə biləcək ölkəyik. Bunu başlanğıc hesab etsək, gələn ilki sərginin daha möhtəşəm olacağına ümid artır. Bu il fəxri qonaq ölkə Türkiyə idi, gələn dəfəsə Pakistanın olması arzusu doğdu içimdə. Niyə də yox? Axı Pakistan bu qarışıq dünyada bizə yaxın olan böyük Şərq dövlətidir, niyə mədəniyyətlərimiz inteqrasiya olmasın, tanışlıq yaranmasın?!

Həm də ümid edirik ki, gələnilki sərgiyə daha mütəşəkkil hazırlaşılacaq, xarici yazarlar, hətta nobelçi yazarlar oxucularla görüşə dəvət ediləcək, Eksposentrin daha böyük salonunda, daha geniş imkanlara sahib olan stendlər qurulacaq, mətkəblilərin, tələbələrin gəlişi daha yaxşı təmin ediləcək, onlara kitab almaları üçün güzəştli kart sistemi veriləcək, nəinki iki məntəqədən marşrutlar təşkil ediləcək, hətta qeydiyyatdan keçmiş iştirakçılara bütün marşrutlar ödənişsiz olacaq! Bütün bunlara gördüklərimizdən sonra daha çox inanır, bütün təşkilatçılara təşəkkürümü bildirirəm.

Şəmil SADİQ
ANİB-in sədri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

Köşə Manşet Xəbərlər

Nəşriyyatları böhrandan necə xilas etməli?

Tarix: 02/04/2021

Bu günlərdə çap sektorunda maraqlı yeniliyə imza atıldı. 20-dən çox nəşriyyat birləşərək “Azərbaycan Nəşriyyatları” İctimai Birliyini (ANİB) təsis etdi. İdarə Heyətinin qərarı ilə “Hədəf” Qrupun baş direktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şəmil Sadiq ANİB-nin sədri seçildi.

Bəs belə bir qurumun yaradılması ideyası hansı zərurətdən doğdu? Birliyin qarşısında nə kimi hədəflər durur? Azərbaycanda kitab sektorunun dünya standartlarına cavab verməsi üçün hansı işlər görülməlidir? ANİB sədri Şəmil Sadiqlə bu və digər suallar ətrafında söhbət apardıq.

Azərbaycanda nəşriyyat etikası aşağı səviyyədədir

Birlik sədri deyir ki, Azərbaycanda son bir neçə ildə öz layihələri ilə ayaq üstə duran, nəşriyyatçılığı biznes sektoru kimi inkişaf etdirən bir çox nəşriyyat yaranıb. Lakin yalnız kitab satışı ilə yaşaya bilən çox az sayda nəşriyyat var. Buna görə də nəşriyyatlar çox ciddi problemlərlə qarşılaşır. Birincisi, piratçılıq baş alıb gedir. Nəşriyyatların topdansatış mağazalara təsir imkanları yoxdur, bazara onlar diktə edir. Halbuki nəşriyyat kitab istehsal etməsə, mağazalar işləyə bilməz. Amma min bir əziyyətlə yazılan kitabların bazarda surəti çıxarılıb satılır. Düzdür, bu, daha çox metodik vəsaitlərdə baş verir, amma bədii ədəbiyyatda da bu problem var.

Şəmil Sadiqin sözlərinə görə, kitab yarmarkaları da təşkil edilmir, mağazalar azdır, iki ildə bir dəfə kitab sərgisi keçirilir ki, onu da sadəcə nəşriyyatlar və müəlliflər bilir. Tələbələr, məktəblilər bu yarmarkalara doğru-düzgün cəlb edilmirlər. Xarici yazarların Azərbaycan oxucusu ilə tanışlığı, yerli yazarların maliyyə çətinliyi, redaktə işi, korrektə, tərcümə sahəsinin pərakəndə vəziyyəti, Azərbaycan ədəbiyyatının dünyaya tanıdılması ilə bağlı demək olar ki, heç bir iş görülmür: “Bir sözlə, Azərbaycanda nəşriyyat etikası, poliqrafiya mədəniyyəti çox aşağı səviyyədədir. Ümumiyyətlə, ömrünü kitaba həsr edən naşirlər, tərcüməçilər, redaktorlar, korrektorlar, dizaynerlər heç bir yerdə yada salınmır, dinlənilmir. Bütün bunlar azmış kimi, kiçik bir ölkədə üç-beş nəşriyyat öz arasındakı münasibətləri düzgün koordinasiya edə bilmir. Beynəlxalq sərgilərdə nəşriyyatlarımızın nə qədər cılız olduğunun fərqinə varmaq adamı narahat edir. Bu baxımdan nəşriyyatların birgə fəaliyyətini şərtləndirən problemlər çoxdur – daxili bazarda piratçılıqla mübarizə, müxtəlif informasiya platformalarında kitab təbliğinin, respublikanı əhatə edən vahid kitab satış şəbəkəsinin yoxluğu, bölgələrdə yaşayan oxucularla nəşriyyatlar arasında qopuqluq, müstəqil kitab mağazalarının azlığı, kitab sərgiləri, satış yarmarkalarının paytaxt və bölgələrdə vaxtlı-vaxtında təşkil olunmaması, yerli müəlliflərin dünya kitab bazarına çıxmasında yaşanan çətinliklər, tərcümə, redaktə, korrektə sahəsində birgə fəaliyyətin olmaması, eləcə də digər məsələlər nəşriyyatların birgə fəaliyyətini zəruri etməkdədir. Azərbaycanda kitab sektorunun dünya standartlarına cavab verən səviyyəyə çatdırılması, yazıçı-naşir-kitab satış şəbəkəsi və oxucu münasibətlərində ardıcıllığa nail olunması, ümumilikdə nəşriyyatçılıq etikasının formalaşması, müəlliflik hüququ məsələləri, habelə beynəlxalq kitab şəbəkəsinə qoşulmaq üçün yerli nəşriyyatların birlikdə fəaliyyət göstərməsinə ehtiyac yaradıb. Məhz bu səbəblər tələb edirdi ki, nəşriyyatların haqq və hüquqlarını, mənafelərini müdafiə edən, onları maarifləndirən, bu sahənin inkişafına dəstək verən ictimai birlik yaradılsın. Onun üçün də uzun sürən görüşmələrdən, müzakirələrdən sonra qərara gəldik ki, bir ictimai birlik ətrafında birləşərək bu sahəyə daha yaxşı xidmət göstərə, problemlərimizi həll edə bilərik. Beləcə, Azərbaycan Nəşriyyatlar İctimai Birliyi yarandı. Hədəfimiz Azərbaycan nəşriyyatının, kitabçılığının inkişafına xidmət etməkdir”.

Bu sahəni stimullaşdırmağın yolu yetərincədir

Naşirin sözlərinə görə, son on ilə qədər ölkəmizdəki nəşriyyatlar daha çox mətbəə kimi, ya da mətbə-nəşriyyat formatında çalışıb. Halbuki mətbəə sektoru ilə nəşriyyat sahəsi nə qədər bir-birindən asılı olsalar da, əslində, tamamilə fərqli sahələrdir. Təəssüf ki, bu sektorlar arasındakı fərqi bilməyən nəinki sadə vətəndaşlar, hətta ziyalılar, kitabçılar da var: “Nəşriyyat işi mətbəə işindən daha ağır və məsuliyyətlidir. Təsəvvür edin, qəzet deyəndə heç kimin ağlına mətbəə gəlmir ki, onun çapı harda olur, necə olur, bunu kim edir. Qəzetin çapa hazırlanması, məqalələrin yazılması, redaktəsi, tərcüməsi qəzeti qəzet edir. Kitab da belədir, yəni onu kitab edən mətbəəyə qədərki üzərindəki işdir. Düzdür, yüksək poliqrafiya da önəmlidir, amma məzmun ondan daha üstündür.

Artıq Azərbaycan inkişaf etməkdə olan ölkədir, istehsalata dövlət xüsusi maraq yaradıb, biznes mühiti yaxşılaşıb. Bunun üçün də belə birliklər zaman-zaman formalaşmaqdadır. Dünyada bu cür praktika çoxdur, yəni eyni sahə ilə məşğul olan biznes strukturları birləşir, yeni layihələr ortaya qoyur, dövlətini xaricdə təmsil edir, ölkənin tanıtımına xidmət edir, öz hüquqlarını rəsmi orqanlar qarşısında müdafiə edir, həmin sahənin inkişafı üçün mütəmadi təkliflər verir. Biz də birlik olaraq bu yöndə fəaliyyətimizi istiqamətləndirəcəyik”.

Maraqlıdır, görəsən ölkəmizdə müəllif və nəşriyyatlar kitab satışından normal qazanc əldə edə bilirmi? Dünya ölkələrində kitabçılıq gəlirli sahələrdən hesab edilsə də, təəssüf ki, istisnaları çıxmaq şərtilə bunu bizim ölkəmiz üçün demək olmaz. İstisnalar isə daha çox tenderlə işləyən mətbəə-nəşriyyatlarla bağlıdır. Ş.Sadiqin fikrincə, Azərbaycanda kitab bazarı ölü vəziyyətdədir. Bakıdan başqa rayon və şəhərlərimizdə kitab mağazaları yox dərəcəsindədir. Nəşriyyatların kitabları kitabxanalar, təhsil müəssisələri üçün alınmır, bunun da nəticəsində yaxşı yazarlar yetişmir, istedadı olanlar da sonradan dolanışıq naminə başqa sahəyə yönəlir. O nəşriyyatlar dolana bilirlər ki, onlar ya dərslik, ya da metodiki test kitabları çap edirlər. Amma kitab sektoru deyiləndə ilk ağla gələn bədii və elmi kütləvi ədəbiyyatdır: “Lakin bu sahəni stimullaşdırmağın yolu var və yetərincədir. Mədəniyyət Nazirliyi hər il kitabxanalara, mədəniyyət mərkəzlərinə ayrılan büdcədən nəşriyyatların uyğun, maraqlı kitablarından heç olmasa 100 ədəd alarsa, nəşriyyatlara təsərrüfat sektoru kimi ciddi güzəştli kreditlər ayrılarsa, müxtəlif layihələrlə mütaliəyə maraq yarada bilərsə, kitab sektorunun inkişafına xidmət edən qrant layihələr həyata keçirərsə, rayon və şəhərlərimizdə dövlətin mülkiyyətində olan binalarda kitab mağazalarının açılması təşviq edilərsə, əlbəttə ki, olar. İstənilən dövlət kitabxanasına da girin, bir ortabab kitab mağazasına da, görəcəksiniz ki, həmin kitabxanada heç bir yeni nəşr tapa bilmirsiniz. Düzdür, dövlət sifarişi ilə böyük nəşrlər var, amma kitab o qədər çoxdur ki, hamısını sifarişlə çap edib kitabxanaya vermək olmaz. O sifarişlərə ayrılan maliyyənin bir qismi məhz bu nəşriyyatlardan doğru-düzgün kitab alışına sərf edilsə, məncə, daha çox uğura nail ola bilərik. Heç eşitmisinizmi hansısa icra hakimiyyəti, ya da bələdiyyə kitabla bağlı nəsə etsin? Mən yox!”

Kitab mağazalarının yerində indi marketlər açılıb

Naşir hesab edir ki, Azərbaycanda kitab sektorunun dünya standartlarına cavab verməsi üçün görüləcək işlər çoxdur, bunun üçünsə münbit şərait yaranmalıdır. Nəşriyyatların kitablarını sata, göndərə biləcəyi mağazalar yox dərəcəsindədir. Çünki həmin kitab mağazalarının yerində indi marketlər açılıb: “Düzdür, bu, biznes sektorudur və özü-özünü inkişaf etdirməlidir. Amma söhbət kitabdan, ideologiyadan, mədəniyyətdən, mənəvi dəyərdən gedirsə, deməli, burda dövlətin dəstəyi və marağı daha çox olmalıdır. Onun üçün də bu məsələyə konseptual baxılmalıdır. Məsələn, bir hekayən “Azərbaycan” jurnalında çap edilirsə, ordan alınan qonorarın məbləği heç bir yazıçını stimullaşdıra bilməz. Nə qədər yaradıcı iş olsa da, yazarın dolanışığı, hörməti yüksək olmalıdır. O zaman rəqabət mühiti yaranar. Nəşriyyat da çap etməklə həm xeyir götürə, həm də xeyir verə bilər. Bu çox geniş mövzudur, problemlər çoxşaxəlidir. Yaxında ANİB olaraq kitabçılığın inkişafı üçün Mədəniyyət Nazirliyinə geniş təkliflər paketi göndərəcəyik”.

Bəs Azərbaycanda kitab çapı sahəsində sağlam biznes mühitinin yaradılması üçün nəyə, yaxud kimə ehtiyac var? ANİB sədrinin qənatincə, ilk olaraq oxucuya. Çünki oxucunu zamanında yetişdirmək çox vacibdir. Bu isə məktəbdən, universitetdən başlayır. Məsələn, dünyanın böyük universitetlərində içində geniş kitab mağazaları olur, orda nəşriyyatlar üçün sərgilər keçirilməsi, yazarlarla görüş adi haldır: “Lakin bizim böyük universitetlərimizdən heç birinin həyətində, içində kitab mağazası, kitab-kafe yoxdur. Televiziyalar reytinq olmadığı üçün kitab müzakirələri aparmır, yazarlar ön planda saxlanılmır, naşirlər yada düşmür. Təsəvvür edin, bütün sahələrin peşə bayramı var, naşirlər günü yoxdur. Kitab, kağız ƏDV-dən azad edilməli, dövlət kitabxanaları təkmilləşdirilməli, müasirləşdirilməlidir”.

Kitablarımızın təbliğatını nə ölkəmizdə, nə də xaricdə aparacaq qurum var

Son illər ölkəmizdə nəşr olunan kitabların dizayn və poliqrafiya işləri yüksək standartlara cavab verir. Azərbaycan nəşriyyatı və mətbəələri yüksək texniki göstəricilərə malikdir. Ən yüksək keyfiyyətdə kitabı ölkəmizdə nəşr etdirmək mümkündür və ən böyük müsabiqələrdə yer tuta bilər. Bəs bu göstəricini yaradıcı keyfiyyətə də şamil etmək olarmı? Məzmun necədir? Ş.Sadiq deyir ki, bu artıq nəşriyyatın işidir: “Pulu olan özünün və ya qohum-əqrəbasının kitabını çap etdirir, sonra da dost-tanışa paylayır və bununla iş bitir. Pulun yoxdursa, hansısa nəşriyyat risk edib deyə bilmir ki, nəinki qonorar verim, heç olmasa çap xərclərini biz qarşılayaq. Buna baxmayaraq, bu gün bir çox fədakar iş adamları, yəni nəşriyyat sahibləri var ki, ümidlidir və çətinliklə də olsa kitab çap edir, hətta cüzi də olsa qonorar verir. Amma bu çox azdır. Elə ona görə də rəqabət mühiti yaranmır”.

O ki qaldı kitabın təbliği və satışı ilə kimin məşğul olmasına, naşir bunu böyük problem hesab edir. Onun sözlərinə görə, bu işi nə nəşriyyat, nə də müəllif həyata keçirməlidir. Kitab satışını agentliklər, dağıtım şirkətləri, menecerlər təşkil etməlidirlər ki, bu fəaliyyət də ölkəmizdə yoxdur və yetişmir: “Çünki gəlir yoxdur. Ona görə də formalaşmır. Bizim kitabların təbliğatını nə ölkəmizdə, nə də xaricdə, heç qardaş Türkiyədə, İranda, Rusiyada belə aparacaq özəl, yaxud dövlət qurumu yoxdur. Bir çox ölkələrin öz ədəbiyyatını tanıtmaq üçün layihələri var ki, sən o xalqın hansı kitabını başqa ölkədə çap etmək istəsən, heç olmasa tərcümə xərclərini qarşılayır. Amma təəssüf ki, bizim ölkənin belə bir layihəsi yoxdur. Biz bunun ağrısını Azərbaycanın da qonaq ölkə olduğu sonuncu İstanbul Naşirlər Forumunda da yaşadıq. Xarici naşirlər təklif edir ki, bizim kitabı alın, maliyyəsini dövlətimiz qarşılayacaq, çünki məqsəd həmin dövlətin mədəniyyətini təbliğ etməkdir. Qarşılığında bizdən soruşurlar, “yox” deyirik. Hətta Türkiyənin TEDA qurumu bu il türk əsərlərini xarici ölkələrdə çap edən naşirlərə mükafatlar da verdi. Niyə bu cür sistem bizdə də olmasın?! Halbuki illik çox yox, 2-3 yüz min dollar ayırmaqla, ən azı 100 əsərimizi dünya bazarına çıxara bilərik. Bu da bizim müəllif hüquqları agentliklərinin, kitab prodüserlərinin, menecerlərinin yaranmasına gətirib çıxara bilər. Nəticədə kitab bazarı canlanar”.

Nəşriyyat işi yaradıcılıq işi olmaqla bərabər, həm də biznesdir. Biznes isə maarifçilik missiyasını həyata keçirmək üçün vasitə olmalıdır. Yəni uğurlu biznes olmalıdır ki, bu missiyanı yerinə yetirə, əhaliyə xidmət edə biləsən. Ona görə də kitab nəşrində maarifçilik missiyası və biznes maraqları paralel getməlidir. Azərbaycanda kitab çapı sahəsində sağlam biznes mühitinin yaradılması üçün də ilk olaraq mövcud problemlər aradan qaldırılmalıdır. Bu baxımdan nəşriyyatların təşkilatlanaraq birgə fəaliyyəti xeyli ümidvericidir. Necə deyərlər, tək əldən səs çıxmaz. Birlikdə komanda olaraq çalışmaq isə xeyli irəliləyişə və uğurlara səbəb ola bilər. Hələlik bu sahədə görülməli işlər çoxdur. Lakin əsas komandanın istəkli, həvəsli və çevik olmasıdır. İnanırıq ki, güclü komanda ilə ANİB qısa zamanda çox maraqlı layihələr həyata keçirəcək və Azərbaycan kitabçılığına yeni ab-hava gətirəcək.

Bölməsiz Köşə Manşet Xəbərlər

Şəmil Sadiq – İngilis bölmələrində təhsil alanlara attestat verilmir…

Tarix: 13/01/2021

Hazırda ölkəmizdə rəsmi olaraq tədris iki dildə aparılır, Azərbaycan və Rus. Bundan başqa isə Türk, Fransız dövlətlərinin dəstəyi ilə fəaliyyət göstərən bir neçə məktəb var. Amma görünən odur ki, qeyri-rəsmi də olsa ingilis dilli tədrisə ciddi maraq var və bu da özəl təhsil sektorunda özünü aydın şəkildə göstərməkdədir. Belə ki, İngilis dilində tədris də bir neçə formada həyata keçirilir, ya hansısa beynəlxalq məktəblər, ya da Azərbaycan və Rus bölməsi ilə yanaşı, İngilis dili bölməsində də tədris verən məktəblər. Rus bölməsinə münasibət birmənalı deyil, lakin buna baxmayaraq, valideynlərimiz övladlarının gələcəyini rahat etmək baxımından rus bölməsinə müraciət edir, bunu isə bəzən ödənişsiz ingilis bölməsinin ölmaması ilə əlaqələndirənlər də var. Çünki əmindirlər ki, rus dilini bilən insan üçün ən azından MBD ölkələrinə, müəyyən ədəbiyyata bu vasitə ilə daha tez çıxmaq olur ki, bu da savadlı insan kimi yetişməyin yolunu asanlaşdırmış olur. Əminik ki, rus bölməsi ilə bərabər dövlət məktəblərində ingilisdilli bölmələr olsa, rus bölməsinin reytinqi birdən-birə aşağı düşər. Lakin Rus bölmələrinin olması ideoloji baxımdan nə qədər ürəkaçan olmasa da, Rusiya kimi böyük bir dövlətin qonşususansa, iqtisadi əlaqələr baxımından bu dilə münasibət həmişə yaxşı olacaq. İstənilən halda, bir neçə dil bilməyin heç bir ziyanı yoxdur.

Bizi bu yazıda narahat edən tamam başqa mətləb olduğundan “Rus bölməsi, yoxsa ingilis bölməsi?” kimi suala cavab axtarmağa çalışmayacağıq. Günümüzün problemlərini göstərərək valideynlərimizi bilgiləndirməyə çalışacağıq.

Etiraf edək ki, Bəzən valideynlərimiz bu sual qarşısında qalır, seçim etməkdə çətinlik çəkir. Bunun üçün də valideynin ilk qərar verməli olduğu sual budur, biz övladımızı xarici dildə tədrisə niyə yönləndiririk? Bu sualın cavabı aydın olandan sonra, ikinci suala cavab axtarılmalıdır. Bu da hansı dildə tədrisə yönləndirək? Gəlin, valideynlərimizin “Biz övladımızı xarici dildə tədrisə niyə yönləndiririk?” sualına çoxunun verəcəyi cavablara diqqət edək:

1. Məhz xaricdə təhsil alması üçün;

2. Ana dilindən başqa, başqa bir dil də bilməsi üçün;

3. Rus və ya İngilis bölmələrində tədris və şəxsiyyətə fərdi yanaşma daha yaxşıdır;

4. Ailə rusdilli və ya ingilisdillidir ona görə.

Deyim ki, əgər məhz bir və ikinciyə görə hansısa başqa dildə tədris planlaşdırılırsa, buna heç bir ehtiyac yoxdur. Yəni Azərbaycan bölməsini yaxşı qiymətlərlə bitirən şagirdlər həm dünyanın ən yaxşı universitetlərinə qəbul ola bilir, həm də istədiyi dili bir-iki ilə öyrənib, ingilisdilli tədris ala bilir. Yəni tək bu səbəblər sadəcə övladlarımızı başqa bölmələrdə oxutmaq üçün şərt olmamalıdır. Digər iki səbəbdən isə 4-cü tutarlı səbəb ola bilər, 3-cü səbəb də bizim qonağa, yada özümüzdən daha çox qiymət verməyimizin nəticəsidir. Balabilgələrin (Şagirdlərin) gələcək fəaliyyətlərində tədris aldığı dil yox, ailə tərbiyəsi, yaxşı təhsil daha önəmlidir. Bunu da istənilən bölmədə əldə etmək mümkündür.

Mən isə yuxarıda qeyd etdiyim kimi, istərdim rus və ya ingilis bölmələri arasında seçim etməkd çətinlik çəkən valideynlərimizi qarşılaşacağı problemlərlə tanış edim.

Əgər övladınız rus bölməsində təhsil alırsa, bu o deməkdir ki, sonda Azərbaycan dövlətinin attestatını alacaq, həm yerli, həm də xarici universitetlərdə təhsilini davam etmə şansı olacaq. Çünki rus bölməsinin şagirdləri Azərbaycan bölməsi ilə eyni hüquqa malikdir, eyni kurikulumla təhsil alır, burada sadəcə tədris dili fərqlidir. Üstəgəl Azərbaycanda dövlət məktəblərində də rəsmi olaraq rus bölməsi var ki, bu da onların əlavə xərc çəkmədən övladlarının ikinci bir dili öyrənməsinə imkan verir. Bu baxımdan rus bölməsinin avantajı əlbəttə ki, ingilis dilindən çox görünür.

Ölkəmizdə İngilis bölmələrində isə durum fərqlidir. Bu bölmədə özəl liseylər tədrisi beynəlxalq kurikulumla keçir və sonda balabilgələrə (şagirdə) Azərbaycan attestatı verilmir. Çünki ölkəmizdə daha çox IB və Kembric proqramları ilə ingilisdilli tədris verilir ki, bu zaman Azərbaycan kurikulumu tədris edilmədiyi üçün balabilgələrin attestat imtahanına girmə şansları yoxdur. Onu da nəzərə alsaq ki, ölkəmizdə hələlik sadəcə ADA univetsiteti SAT və ya digər beynəlxalq imtahanlarla şagird qəbul edir, deməli, bu balabilgələrin digər universitetlərimizə qəbul olması mümkün deyil. Hətta şagird 9-cu sinifdə ingilis (bura digər dildəki bölmələr də daxildir: türk, alman, fransız) bölməsindən Azərbaycan bölməsinə keçid etmək istəyən zaman, bir sinif geri düşür. Əslində isə geri düşmür, çünki beynəlxalq proqramlarda təhsil 12, bizdə 11 illikdir. Ona görə də valideynlərimiz bunu geri düşmək kimi qəbul edir.

Valideynlərimiz bunları dəqiqliyi ilə bilmədiyi üçün bəzən beynəlxalq proqramlara üz tutur. Çünki heç də övladını ingilis bölməsinə yönləndirən valideynlərin hamısı onların təhsilini gələcəkdə xaricdə davam edəcəyini planlaşdırmır, və ya planlaşdırsa da, qabaqda duran 11 illik dönəmin fərqinə varmır və yuxarı siniflərdə qərar dəyişikliyi olanda ciddi sıxıntılar yaşanır. Ona görə də valideynlərimiz övladları üçün bölmə seçərkən bunu çox ciddi araşdırmalı, sonra qərar verməlidir.

Görünən odur ki, Təhsil Nazirliyi də bu sahədə ciddi addımlar atmalıdır. Birinci və ən asanı odur ki, beynəlxalq attestatı alan şagirdlərə, bizim attestat imtahanına giriş şansı verilsin. Çünki hazırda 9-cu sinif buraxılış imtahanına girə bilməyən balabilgələr, DİM tərəfindən keçirilən 11-ci sinif buraxılış və qəbul imtahanına da buraxılmır.

İkinci variant isə İngilis bölməsinin rəsmiləşdirilməsi, dərsliklərimizin ingilis dilinə çevrilməsi, ya da rəsmi olaraq bir qrumla razılaşıb proqramı Azərbaycan təhsilinə uyğunlaşdıraraq təhsil verilməsidir.

Üçüncü və ən rahatı isə bütün universitetlərimizə qəbul proqramına İELTS, SAT, TOEFL kimi beynəlxalq qiymətləndirmələr də daxil edilsin.

Sözsüz ki, burda qarşıya çıxacaq problemlər öncədən nəzərə alınmalıdır. Əgər birinci varianta qərar verilsə, ciddi fəsad yaşamarıq. Azərbaycan dili, Riyaziyyat və İngilis dilindən Azərbaycan kurikulumu əsasında imtahana girib, keçid balı toplaya bilənlərin haqqı niyə əllərindən alınmalıdır? Hətta, İngilis dilinin yerinə Azərbaycan tarixinin tədrisi milli ideologiya baxımından daha tutarlı olardı. Bu bir növ İngilis bölmələrində təhsil alan şagirdləri də qazanmaq deməkdir.

İkinci varianta gəldikdə, dərsliklərin tərcüməsi və ya Kembric kimi bir proqramı tətbiq edib, şagirdlərin sonda beynəlxalq diplom proqramı ilə hazırlaşaraq, həm beynəlxalq, həm də yerli attestatı almaq çox çətin və uzun bir prosesdir, amma faydalıdır. Burda ciddi maliyə tələb edilir, üçdilli təhsil bir növ rəsmiləşir. Halbuki Azərbaycan Təhsil Qanununda ölkədə dövlətin verdiyi təhsil Azərbaycan dilində olmalıdır, yazılıb. Amma bu bizə siyasi olaraq onu qazandıracaq ki, birbaşa “Rus bölmələrini bağlayırıq”, demək kimi təhlükəli addımı atmağa imkan verməyəcək, rus bölməsi anlayışı təbii yolla aradan çıxacaq. Çünki valideynlərimiz çox yaxşı bilir ki, dünyaya çıxış baxımından ingilis dilinin imkanları, rus dilinin imkanlarından qat-qat çoxdur və yaxşıdır. Hətta Rusiya və MBD ölkələrinə də çıxış üçün bu gün ingilis dili daha uğurludur.

Əgər üçüncü varianta gedilərsə, bu zaman DİM-in Universitetlərə qəbul intahanı birmənalı olaraq öz funksiyasını itirəcək. Çünki balabilgələr sadəcə ingilis dili və riyaziyyatdan imtahan verməyi qoyub, niyə 5-6 fəndən hazırlaşmağı seçsinlər ki? Bir halda ki, bu cür rahat və sadə yol var. Onu da nəzərə çatdırım ki, xarici universitetlərə qəbul olmaq üçün balabilgəyə sadəcə xarici dil bilgisi yetərli olur. Bəzən də xaricə üz tutan balabilgələr məhz bu səbəbi əsas tuturlar. Bir daha qeyd edim ki, beynəlxalq qiymətləndirmələrlə yerli universitetlərimizə qəbul olmaq mümkün deyil.

Hazırkı durumda isə özəl liseylərdə beynəlxalq proqramlarla təhsil alan şagirdlərimizi birmənalı şəkildə xaricdə təhsil almağa yönləndiririk. Halbuki 12 ilin sonunda onların da əksəriyyəti ölkəmizdə təhsil almaq istəyir, amma şansları olmur. Ona görə də yerli universitetlərdə qəbul planının dolmamasına, rəqabətin azalmasına şahid oluruq. Son bir neçə ildə isə bunun yeganə səbəbi budur. Çünki valideynlərin tələbi ilə özəl liseylər, hətta bir neçə dövlət məktəbləri də bu sıraya qoşularaq ingilisdilli bölmələr açırlar ki, onların məzunu da birbaşa xaric ölkələr üçün hazırlanır. Valideynlərimizin bilməsi olan vacib məqamlardan biri də İB sistemi ilə şagird qəbul edən universitetlərin əksəriyyətinin ödəniş səviyyəsinin çox yüksək olmasıdır.

Bütün bunlara aydınlıq gətirilmədən, sondakı nəticədən məlumatsız olan valideynlər arasında xaos daima olacaq, övladını düzgün istiqamətləndirmək üçün əziyyət çəkəcəklər.

Hə, gələk mənim şəxsi fikrimə…

Azərbaycan Respublikasında dövlət hesabına təhsil birmənalı olaraq Azərbaycan dilində olmalıdır.

Lakin ildırım sürəti ilə inkişaf etməkdə olan dünya ilə ayaqlaşmaq, istedadlarımızı dünyaya rahat çıxarmaq üşün ingilis dilinin saatlarını artırmaq, texniki və dəqiq elmləri ingilis dilində tədris etməklə, ölkəmizdəki milli təhsili inkişaf etdirə, dilimizi, tariximizi, ədəbiyyatımızı övladlarımıza öyrədə, dil bilgimizi də yüksək edə bilərik. Ən azından pilot məktəblərlə buna başlamağın vaxtıdır.

Bu zaman isə başqa bölmələrə maraq azalar, Azərbaycan gənci öz milli ideologiyası ilə böyüyər, elinə, obasına sadiq olar və bununla bərabər dünya ilə ayaqlaşmaqda da çətinlik çəkməz.

Təhsil texnoloqu, dosent. Şəmil Sadiq

Köşə Xəbərlər

Məktəblər təcrübi bacarıqların formalaşdırıldığı mərkəzlərə çevrilir – Şəmil Sadiq

Tarix: 14/10/2020

Həmsöhbətimiz Azərbaycanda ilk dəfə STEAM təhsil sistemini tətbiq edən “Hədəf STEAM” liseyinin direktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şəmil Sadiqdir. Şəmil Sadiqlə liseyin yaranma ideyası, hazırkı təhsil sistemi, eləcə də bu işin incəlikləri ilə bağlı söhbətləşmişik.

“Məktəbim olsaydı, hansı işlər görər, hansı sistem tətbiq edərdim deyə, planlar qururdum”

“2001-ci ildə 20 nömrəli məktəbdə pedaqoji fəaliyyətə başlamışam. Lisey yaratmaq ideyam isə haradasa 2008-ci ildən var idi. Məktəbim olsaydı, hansı işlər görər, hansı sistem tətbiq edərdim deyə, planlar qururdum. Hansısa direktorun, məktəbin idarəetmə konsepsiyasını gördükcə, kurikulum sistemilə tanış olduqca müəyyən ideyalarım formalaşırdı. 2010-cu ildən sözügedən istiqamətdə addımlar atmağa başlamışam. Buna qədər isə artıq “Hədəf” kursları fəaliyyətə başlamışdı. Hətta bir müddət kursu da məktəb kimi işlətmişəm. Məsələn, heç bir kurs olimpiada, dərgi təsis etməyib, dərs vəsaitləri hazırlamayıb, tədbirlər həyata keçirməyib. Hansı xarici ölkəyə gedirdim, hansı vəsaiti oxuyurdumsa, gələcəkdə yaradacağım məktəb barədə müəyyən məsələləri əxz etməyə çalışırdım”.

“Dünyanın sabahı texnologiya üzərində qurulub”

Şəmil Sadiq deyir ki, ixtisasca filoloqdur. Amma həqiqət budur ki, dünyanın sabahı texnologiya üzərində qurulub, mühəndislik artıq çox vacib peşəyə çevrilib: “İnkişaf etmiş ölkələr sırasına yüksəlmək, söz sahibi olmaq üçün ilkin şərtlərdən biri təhsildir. Diqqət edilməli olan məqamlardan biri də hazırda texnologiya sahəsində lider ölkələrin bir növ “əsirinə çevrilməyimizdir”. Çünki məişətdə istifadə olunan avadanlıqlardan tutmuş, yaşam tərzimizə qədər hər şey texnologiya ilə bağlıdır. Bu asılılığı aradan qaldırmaq üçün ilk növbədə özüldən – təhsildən başlamaq lazımdır. Beləcə, qərara gəldim ki, yaradacağım məktəb mühəndislik üzrə ixtisaslaşmalıdır”.

“Biz – azərbaycanlı valideynlər daha çox diplom aşinasıyıq”

Ş.Sadiq qeyd edir ki, ümumiyyətlə, bu tendensiya bütün dünyada yayılmaqdadır: əksər məktəblər peşəyönümlüdür: “Məktəblər nəzəriyyənin yox, təcrübi bacarıqların formalaşdırıldığı mərkəzlərə çevrilir. Əslində, bu, müəyyən mənada sovet təhsil sistemində də vardı, amma tam şəkildə həyata keçirilmədi. Yaxud Atatürk ötən əsrin 30-cu illərində Köy institutlarını qurdu. Biz – azərbaycanlı valideynlər daha çox diplom aşinasıyıq. Amma müasir dünyada diplom yox, praktika önəmlidir. Yəni insanlar diplom olmadan da uğur qazana, karyera qura bilərlər. Tədqiqatlar göstərir ki, təxminən 2050-ci ildə hətta brend universitetlərin diplomuna ehtiyac olmayacaq. İnsanlar müəyyən kursların sertifikatı vasitəsilə istənilən böyük şirkətdə fəaliyyət göstərə biləcəklər. Hazırda “Google”, “Facebook”, “SpaceX” kimi şirkətlər belə, kadrın diplomuna yox, sertifikatına baxır. Ona görə də düşünürəm ki, məktəb şagirdi vətəndaş olaraq yetişdirməklə yanaşı, bir peşə də verməlidir. Sabahı gün tələbə olanda özünü, təhsil xərclərini təmin etməsi baxımından, bu, çox vacibdir. Bu gün dünyada sərbəst iş qrafiki xeyli geniş yayılıb. Sən bir işi ofis şəraitində 8 saatlıq rejimdə görə bilirsənsə, evdən, yaxud hansısa yerdən daha sərbəst qrafiklə də öhdəsindən gələ bilərsən. Xüsusən, son yeddi ayda – pandemiya dövründə bu məsələ özünü qabarıq şəkildə büruzə verdi. Ona görə də peşə seçimi məktəbdən başlanmaldır. Hazırda bizdə necədir? Universiteti bitiririk, o qapı sənin, bu qapı mənim iş axtarırıq, hansısa peşəyə yönəlirik. Axırda da məlum olur ki, ixtisasımızla gördüyümüz iş tamam ayrı sahədir. Halbuki peşə seçimi məktəbdən başlasa, tədris bu istiqamətdə qurulsa, karyera imkanı, iş tapmaq daha asan olar”.

“Mühəndisliyin, kompüter elmlərinin giriş balı 200-300 olur, hüququn, politologiyanın, tarixin, tibbin, filologiyanın isə 500-dən yuxarı”

Lisey direktorunun sözlərinə görə, bütün bunları nəzərə alıb peşəyönümlü STEAM (Science Technology Engineering And Mathematics – elm, texnologiya, mühəndislik və riyaziyyat) təhsil verən bir məktəb yaratmağa çalışıblar: “Əksər valideyn istəyir ki, övladları həkim, hüquqşünas, prokuror olsun. Daha çox humanitar sahəyə yönəlirlər. Diqqət etsək, görərik ki, mühəndisliyin, kompüter elmlərinin giriş balı 200-300 olur, hüququn, politologiyanın, tarixin, tibbin, filologiyanın isə 500-dən yuxarı. Buna baxmayaraq israr etdim ki, yaradacağımız müəssisə STEAM sistemli lisey olacaq. İdarə Heyətimizlə müzakirə apardıq. Çoxlu etiraz oldu ki, uşaq gəlməyəcək, diqqət az olacaq, yaxud biz bunu bacarmarıq. Burada kodlaşdırma, süni intellekt, robototexnika, bahalı avadanlıqlar var və s. Çətin, amma eyni zamanda, maraqlı oldu. Beləcə, Azərbaycanda ilk STEAM əsaslı liseyin əsasını qoyduq. 2019-cu ildə isə STEAM-lə bağlı dövlət layihəsinə start verildi. Müəllimlər müxtəlif xarici ölkələrə seminarlara göndərildilər, məktəblərə müəyyən STEAM əsaslı vəsaitlər verildi, yönləndirilmələr aparıldı. Beləcə, aydın oldu ki, biz düzgün yoldayıq”.

“Ən böyük çətinlik valideynlərlə dil tapmaq idi”

Həmsöhbətimiz proses zamanı qarşıya çıxan problemləri təbəssümlə xatırlayır: “Əsas çətinlik inzibati məsələlərlə bağlı oldu. Ən böyüyü isə valideynlərlə dil tapmaq idi (gülür). Çünki konsept fərqlidir. “Hədəf” konsepti qurmuşuq. Dünyanın öndə gedən təhsil konseptlərinin əsasında yeni konsepsiya formalaşdırmışıq. Sadə dillə desək, öncül təhsil sistemlərinin ən yaxşı tərəflərini götürüb milliləşdirmişik. Reallıqla barışmayan, yaxud reallığın gətirdiyi çətinliklərlə barışmayan valideynlər həmişə olur. Şagirdlərin xoşbəxtliyi bizim üçün birinci pillədə dayanır. Liseyin şagirdləri özlərini sərbəst, xoşbəxt, öz mühitində hiss etməlidirlər. Onları ev tapşırıqları ilə sıxmaq, əzmək istəmirik. Qiymətləndirmə meyarları ilə yükləmirik. Müəllimin ciddiliyi, inzibatçılığı ilə qarşılaşmamalarına çalışırıq. Əyləncə, öyrənmə və dostluq şəraiti qurmağa önəm veririk. Amma bizim valideynlər daha çox Dövlət İmtahan Mərkəzinin proqramını izləyir, bizdən bu proqramın hərfiyyən tətbiqini gözləyirlər. Ona görə də konseptimizə öyrəşənə qədər əziyyət çəkməli oluruq. Hələ də bunu qəbul etməyənlər var. Evə tapşırıq verməməyimizə, kitabların məktəbdə qalmasına etiraz edənlər tapılır. Bəzən 8-ci sinfə qədər qiymət yazılmamasında israrımızı anlayışla qarşılamırlar. Əlbəttə, valideynlərin tələbinə uyğun müəyyən korrektələr olur. Çünki lisey həm də biznes strukturudur. Gəlir olmasa, müəssisə də olmaz”.

“Belə fikir formalaşıb ki, kimsə vurma cədvəlini əzbər bilmirsə, deməli, savadsızdır”

Şəmil Sadiq hesab edir ki, bizdə əsas çatışmazlıq yanaşma tərzidir: “Düşüncə mütləq şəkildə dəyişməlidir. Belə fikir formalaşıb ki, kimsə vurma cədvəlini əzbər bilmirsə, deməli, savadsızdır. Yaxud tarixdən bir neçə xronoloji suala cavab verməyən şagirdə deyirlər ki, bəs sən neçə vaxtdır, nə oxuyursan? Niyə məktəbə gedirsən? Soruşanda ki, yaxşı, uşağınızda nə dəyişiklik görürsünüz? Cavab verirlər ki, artıq sərbəst fikirlidir, mövqeyi formalaşıb, məktəbdən heç qayıtmaq istəmir. Əslində, məktəbin işi elə budur. Uşaq məktəbi sevirsə, xoşbəxtdirsə, özünü rahat hiss edirsə, məktəbə qaça-qaça gəlirsə, komanda işində uğurludursa, seçilən yol doğrudur. Əlbəttə, təlim-tərbiyə, əxlaqi dəyərlər, milli şüurun formalaşması çox önəmlidir. Məsələn, bizdə hər həftənin öz adı var. “Sevgi”, “Hörmət”, “Sayğı”, “Dostluq”, “Vətənpərvərlik”, “Bayraqsevərlik”… Bütün bunlar çox önəmlidir və məktəbdə formalaşdırılmalıdır. Etiraf edim ki, 2000-ci illərdən bəriki gəncliyin davranış qaydalarında, kütləvi olmasa da, gözardı edilməyəcək qədərində müəyyən sıxıntılar var. Çünki əzbərçiliyi qayda kimi qəbul edirlər. Hədəfləri ən yüksək bal toplamaqdır. Düşünürlər ki, universitetdən sonra maksimum bal, qırmızı diplom onların işə düzəlməsində önəmli rol oynayacaq. Amma məsələ burasındadır ki, artıq meyarlar dəyişib. Şirkətlər qırmızı diplom, yüksək göstərici yox, davranış qaydaları, ünsiyyət bacarığı, komanda ilə iş praktikası, emosional zəka göstəricisi tələb edirlər. Heç birimizə universitetdə əldə olunan biliklər 100 faiz lazım olmur. Bəlkə 5, bəlkə 20 faiz – ixtisasa görə dəyişə bilər. Bizə qalan aldığımız tərbiyədir. Ədəb-ərkan, ünsiyyət bacarığı, tənqidi fikri incitmədən demək bacarığı bura daxildir”.

“Google” az qala bütün suallarımıza cavab verə bilir, amma…”

Ş.Sadiq deyir ki, biz valideynlər məktəbi akademiya səviyyəsində görmək istəyirik: mütləq bilik verməlidir: “Robot da, kompüter də böyük informasiya bazasına sahibdir. Amma heç vaxt bir insanı əvəz edə bilməz. “Google” az qala bütün suallarımıza cavab verə bilir. Amma mən “Google”u sevə, onunla duyğulana, onunla ağlaya bilərəmmi? Hiss-həyəcan yalnız insana məxsusdur. Yaxud elə sual verə bilərsən ki, süni intellekt aciz qalar. Amma insan elə çevik zəkaya malik olmalıdır ki, operativ, yerində, şəraitə uyğun cavab verə, fikir yürüdə bilsin. Valideynlər məktəbin funksiyasını fərqli gördüklərinə görə, çətinliklərimiz olur.

Bir məsələni də diqqətinizə çatdırım. Bu il bizim məzunlarımız universitetə qəbul olundular. Yetərincə də yaxşı göstəriciləri var. Digər məktəblərin, liseylərin məzunları da həmçinin. Amma əsas fərq bundan ibarətdir ki, bizim şagirdlər bu mərhələyə əyləncəli, pozitiv mühitdə, xoşbəxt şəkildə çatıblar. Digərləri isə valideyn, yaxud müəllimin qılıncının altında çalışmaqla”.

Cavid QƏDİR

Köhnə yazılar