Xəbərlər

Sertifikasiyamı, Pedaqoji Kadrların Performans Dəyərləndirilməsimi?

Hər bir müəssisə və ya təşkilat işçilərin peşəkarlıq səviyyəsinin müasir dövrün tələbləri ilə uyğunlaşmasını təmin etmək üçün müxtəlif təlim-treninqlər, görüşlər, konfranslar, peşə turları həyata keçirir. Görülən tədbirlərin effektivliyini yoxlamaq üçün kadrların bilik və bacarıqlarının ölçülməsi məqsədilə imtahanlar təşkil edir. Texnologiyalar əsrində hər bir qurum mütəxəssislərinin peşəkarlıq səviyyəsinin müasir tələblərə cavab verməsini təmin etmək üçün bu prosesin təşkilinə səy göstərir.

Cəmiyyətin aparıcı sahəsi olan təhsil sistemi və onun kadrları inkişafın barometri sayıla bilər. Təhsil sistemindəkilərin peşəkarlıq səviyyəsi digər sahə mütəxəssislərinin də analoji səviyyəsinin təminatçısıdır. Bu baxımdan onların peşəkarlıq səviyyəsi daim nəzarətdə saxlanılmalı, elmi-metodiki bacarıqlarının zamanla uyğunlaşdırılması təmin edilməli və bu bacarıqlar müntəzəm ölçülməlidir. Pedaqoji prosesə “çörək ağacı” kimi baxmaq kimi yanlış yanaşmadan uzaqlaşmaq təkcə müasir dövrün deyil, bütün tarixin tələbidir. İşin ciddiyyətini əsaslandırmaq üçün xeyli arqument gətirməyə ehtiyac yoxdur. Ömürboyu təhsil pedaqoji kadrların hər gün baş verən yeniliklərlə tanış olmağını təmin edir, bu təminatın səviyyəsi isə müxtəlif üsullarla ölçülə bilər. Bu barədə bir az sonra qeydlərimiz olacaq, indi isə təhsilimizin bu günü və ora gəldiyimiz yol barədə söz açaq.

Azərbaycan dövlət müstəqilliyi əldə etdiyi ilk dövrlərdə təhsil sistemimizdə əsaslı dəyişiklik etmək üçün onun əsasını təşkil edən yeni Təhsil Qanunu qəbul edildi, ali məktəblərə qəbul sistemində inqilabi dəyişiklik edildi. Sonrakı dövrlərdə də müəyyən islahatlar aparıldı, lakin bu islahatlarda bir sistemsizlik özünü göstərirdi. Təhsilin müxtəlif səviyyələri: orta təhsillə ali təhsil arasında eyni zamanda islahat aparılmaması bir çox hallarda uyğunsuzluq yaradırdı.

Son dövrlərdə baş verən islahatlar, bir çox hallarda tənqidlə qarşılansa da, prosesə ümidlə baxıram. Bu ümid prosesin davamlı və sistemli keçəcəyinə ümidlə şərtlənir. MİQ imtahanları, məktəb idarəetməsinin əsas simaları olan direktor və müavinlərinin müsabiqə yolu ilə təyin edilməsi, təhsilin müxtəlif sahələri üzrə təlim-treninqlərin təşkili, müxtəlif mövzularda aparılan müzakirələr, Təhsil Nazirliyi rəhbərliyinin cəmiyyətə açıq olması, təhsil idarələrinin struktur dəyişikliyi də bu ümidi artırır.

MİQ imtahanlarının keçirilməsi təhsilverənlərin keyfiyyətinin müəyyən edilməsinə xidmət edirdisə, Sertifikasiya imtahanları – bu istiqamətdə artıq ilk addımlar atılır – təhsilverənlərin peşəkarlıq səviyyəsinin inkişaf dinamikasını izləməyə xidmət edəcək. İlkin məlumatlara görə, sertifikasiyanın test mərhələsində təhsilverənlərə təqdim edilən iki istiqamətdə suallarla onların ixtisas bilikləri ilə yanaşı müasir təlim metodları və üsulları, fəal-interaktiv təlim texnologiyaları, interaktiv dərsin mərhələləri və ona verilən tələblər, kurikulumun mahiyyəti və məzmunu, innovativ pedaqoji fəaliyyətin xüsusiyyətləri mövzularını və s. əhatə edir.

İmtahanın ilkin mərhələsində aparılan müşahidələrdən çıxan nəticə belədir ki, imtahanqabağı aparılan qaralama kampaniyası iflasa məhkumdur. İmtahandan yüksək bal toplayanların özünəinamı, digərlərinin də hazırlaşma mərhələsində əldə etdikləri bilik və bacarıqlardan yaranan öyrənmə həvəsi, bacarıqsızların giley-güzarını kölgədə qoyacaq. Digər tərəfdən öz bacarığına inanan müəllim daim öz üzərində işləməklə inkişafını təmin edəcək, əməyinin daha yüksək əməkhaqqı ilə dəyərləndirilməsini təmin edəcək. Bu isə müəllimin əməyini stimullaşdırmaqla yanaşı digər təhsilverənlər üçün nümunə olmaqla təhsilin keyfiyyətinin yüksəlməsini təmin edəcək. Düşünürəm ki, imtahan nəticəsində yaranan müəllim özgüvəni gələcəyin azad və müstəqil müəllimini formalaşdırır. Azad düşüncəli müəllimin yetişdirdiyi vətəndaş da azad olacaq. Bu baxımdan Sertifikasiya imtahanı haqqında qərar gecikmiş olsa da, hədəfə köklənmiş, uzun proses tələb edən bir qərardır və davamlı olarsa, azad, demokratik Azərbaycanın formalaşma prosesinin sürətini artıracaq. Lakin fikirləşirəm ki, bu imtahan sadəcə biliyin ölçülməsi ilə kifayətlənməli deyil, daha genişmiqyaslı olmalıdır. Çünki bu günün müəllimi sadəcə biliklə sinifdə lider ola bilməz. Digər tərəfdən müəllimlik üçün bilikdən daha vacib dəyərlər var: nitq, ünsiyyət bacarığı, davranış, psixoloji durum, emosional zəka və s.

Bəzən faktoloji biliyi üst səviyyədə olmayan müəllimlər olur ki, o həm sevilir, həm də ciddi hörmət sahibidir. Onun digər bacarıqları biliyinin tam olmamasını əvəzləyə bilir. Çünki orta məktəbin vəzifəsi təkcə universitetlərə tələbə yetişdirmək deyil. Bu bütün təhsil sənədlərində ifadə edilir. Bu zaman müəllimin dəyərləndirilməsi də sadəcə elmi biliklərlə yox, digər sahələrlə də aparılmalıdır. Çünki bu gün cəmiyyətə bilikli robot yox, vicdanlı, ədalətli, mərhəmətli, çevik zəkalı, tərbiyəli insanların yetişdirilməsi daha çox vacibdir. Buna görə də Sertifikasiya imtahanlarının keçirilməsi üçün uzun müddətdir ki, üzərində işlədiyim və Hədəf Konseptinin tərkib hissəsi olduğu üçün artıq sınaqdan çıxardığımız bir sistemi təklif edirəm. Biz bu sistemin adını PKPD – Pedaqoji Kadrların Performans Dəyərləndirilməsi qoymuşuq. Bu sistem düzgün işlədilərsə, bir müəllimin bütün tərəflərini dəyərləndirmək və haqqı olanı vermək imkanına sahib olarıq.

PKPD – Pedaqoji Kadrların Dəyərləndirilməsi meyarları

Pedaqoji heyətin dəyərləndirilməsi aşağıdakı meyarlar üzrə ümumi 100 ballıq şkala ilə qiymətləndirilir. Bura aiddir:
Pedaqoji işçinin
– balabilgə dəyərləndirilməsi – 30 bal
– özünüqiymətləndirmə – 10 bal
– rəhbərlik qiymətləndirməsi – 10 bal
– müəllimin peşəkər inkişaf portfoliosu – 50 bal

1. Şagird dəyərləndirilməsi – 30 bal

1.1. Şagirdin fənni mənimsəməsi – 15 bal

İllik qiymətlərin ortalamasına əsasən şagirdlərin biliyinin mənimsəmə faizi əsas götürülür. Belə ki, bir müəllimin 2 sinfi və hərəsində 15 şagirdi varsa, sinfin fənn üzrə ortalama balı 15 bala nisbətdə müəyyənləşdirilir. Məsələn, sinfin ortalama mənimsəmə balı 100 üzərindən 50-dirsə, deməli, müəllimə bu parametr üzrə 7,5 bal yazılacaq.

Burada əldə etdiyimiz müəllimin öyrətmə bacarıqlarını, işinə olan məsuliyyətini dəyərləndirək.

X =  15 ————– 100

Y ————- 80

X =  =  = 80 bal Y =  = 12 bal

1.2. Şagird sorğusuna əsasən – 15 bal

Birinci yarım ilin sonunda şagirdlərlə onlayn anonim sorğu keçirilir, şagirdlər müəllimləri 100 ballıq şkala ilə qiymətləndirir, onun nəticəsindən çıxan ortalama nəticə 15 bala nisbətdə müəyyənləşir. Bu bizə imkan verir ki, müəllimin şagirdlərə olan münasibətini, davranışını, sevgi ilə yanaşmasını ölçək.

X = =  = 28 bal

15 ————– 100

Y ————- 28

Y =  = 4,2 bal

2. İşçinin öz-özünü qiymətləndirmə bacarığı – 10 bal

Hər bir təhsilverən özünü qiymətləndirməyi bacarmalı, özünə hesabat verməlidir. Özünü düzgün qiymətləndirməyi bacaranlar heç zaman ədalətsiz ola bilməz. Biz bu qiymətləndirmə ilə müəllimi özünü ölçməyə, özünə kənardan baxmağa sövq edirik. Bu zaman o öz problemlərini yaxşı bilib üzərində işləməyə məcbur olur. Özünüdərk təhsilin ana təməllərindən biridir.

Meyarlar:

2.1. Nizam-intizam qaydalarına riayət etmə bacarığı

2.2. Komandada iş bacarığı

2.3. Şagirdlə ünsiyyət bacarığı

2.4. Fərdi inkişaf bacarığı

3. Rəhbərlik tərəfindən (Direktor, Tədris işləri üzrə direktor müavini, Tərbiyə işləri üzrə direktor müavini, Kafedra müdiri və s.) müəllimin qiymətləndirilməsi – 10 bal

Meyarlar:

3.1. Nizam-intizam qaydalarına riayət etmə bacarığı

3.2. Komandada iş bacarığı

3.3. Şagirdlə ünsiyyət bacarığı

3.4. Fərdi inkişaf bacarığı

Bu qiymətləndirmə ilə biz müəllimin kollektivçilik, ünsiyyət, komanda bacarıqlarını ölçmüş oluruq. Məktəb bir cəmiyyətdir, müəllimin həmkarları ilə münasibətinin yaxşı olması, valideynlərlə ünsiyyət bacarığı, məktəbin ictimai həyatındakı aktivliyi onun əsas dəyərlərindəndir. Bir insan nə qədər yaxşı mütəxəssis olur-olsun, komandada işləmə bacarığı yoxdursa, deməli, görülən işin keyfiyyəti də yüksək ola bilməz.

4. Akkreditasiya – 50 bal

4.1. Attestasiya imtahanı – 30 bal

Burada il sonunda müəllimin ixtisas biliyi ölçülür. Bu bizə imkan verir ki, müəllim həmişə öz ixtisasını oxumaq və inkişaf etdirmək qabiliyyətinə malik olsun. Daimi təhsil, yeniliyə açıq, tələblərə cavab verən. Digər bir məsələ isə ixtisas biliyi ilə yanaşı öncədən müəyyən olunmuş pedaqoji vəsaitlər tövsiyə etməklə həmin vəsaitlərdən də suallar əlavə edirik. Beləcə, biz müəllimi özünüinkişafa sövq edir, onu təkmilləşdiririk.

4.2. Portfolio – 20 bal

4.2.1. Təhsil pilləsi üzrə qiymətləndirmə (max. 3 bal)

4.2.2. İşə davamiyyəti (HR) (max. 5 bal)

4.2.3. Beynəlxalq və ölkədaxili təlimlərdən sertifikatı; elmi-metodiki nəşrlərdə müəllifliyi; məqalə; təlimlərdə və konfranslarda çıxışı (max. 4 bal)

4.2.4. Olimpiada və digər fənn müsabiqələrində şagirdlərinin nəticəsi (max. 4 bal)

4.2.5. Məktəbdə təşkil etdiyi tədbir və həyata keçirdiyi layihələr, dövlət və digər təşkilatlarda həyata keçirdiyi və ya iştirak etdiyi qrant layihələr (max. 4 bal)

Portfolio məktəbin direktoru və kadrlar şöbəsi tərəfindən müəllimin illik fəaliyyəti əsasında aparılır. Bu zaman biz müəllimin nizam-intizamı, pedaqoji bacarıqları, elmi-metodiki fəaliyyəti, təşkilati işləri və s. ölçür, onu düzgün qiymətləndiririk.

PKPD hesablanma nümunə cədvəli

Attestasiya komissiyası pedaqoji işçinin attestasiyasının nəticəsi olaraq aşağıdakı qərarı verir:

– tutduğu vəzifəyə uyğundur: 30 – 100 bal;

– tutduğu vəzifəyə uyğun deyil: 0 – 29 bal.

Gördüyünüz kimi, 4 ana istiqamətdə aparılan dəyərləndirmə müəllimin təkcə il sonu yox, il ərzindəki fəaliyyətini əhatə etməklə yanaşı həm ixtisas biliyi, həm də müxtəlif fəaliyyəti dəyərləndirilir. Bu bizə imkan veririr ki, müəllim il boyu ayaqda olsun, bütün fəaliyyəti yüksək səviyyədə olsun. Təkcə bilik imtahanı onu göstərir ki, il sonu iki-üç aylıq hazırlıq və əzbərçiliklə üstə çıxmasın, bir müəllim olaraq kompleks müəllimlik bacarığı ilə fərqlənsin. Digər tərəfdən də obyektivlik təmin olunsun. Ona həm həmkarları, həm şagirdləri, həm də özü qiymət verir. Həmçinin ixtisas biliklərini müəyyənləşdirmiş olur.

1. Pedaqoji Kadrların Performans Dəyərləndirilməsinin nəticələri yekunlaşandan sonra müəllimlərin topladıqları bala görə yeni tədris ili üçün müəllimlərin stimullaşdırıcı prosesi başlayacaq ki, bu zaman ballara əsasən müəllimlər aşağıdakı standartlara görə bölgüləndirilir.

1.1. Tələblərə tam cavab verən (90 – 100 bal)

Bu vəzifə funksiyası müstəsna qaydada və səmərəli şəkildə icra edilir. Mütəmadi olaraq qarşıya qoyulan tələblər üstələnir. Göstərilən təşəbbüskarlıq işin keyfiyyətinin artırılmasına müsbət təsir göstərir. Bu vəzifə funksiyasının icra edilmə keyfiyyəti əldə edilə bilən ən yüksək səviyyədədir. Bu vəzifə funksiyasının icra edilməsi digər işçilər üçün nümunəvidir. Bu vəzifə funksiyası üzrə digər işçilərə inzibati, metodiki rəhbərlik edə bilər.

1.2. Tələblərə cavab verən (80 – 89 bal)

Bu vəzifə funksiyası yüksək keyfiyyətlə icra edilməsə də, tələblərə cavab verəndir. Bir çox hallarda işin icrasında gözləntilər üstələnərək müəyyən edilmiş tələblərə tam olaraq cavab verilir. Vəzifə funksiyalarını icra edərkən zəruri bilik və bacarıqlar nümayiş etdirilir.

1.3. Tələblərə, əsasən, cavab verən (60 – 79)

Bu vəzifə funksiyası tələb edilən səviyyədə icra edilir. İnkişaf etməsi vəzifə funksiyalarının icrasının səmərəliliyini daha da artıra bilər. Bilik və bacarıqları vəzifə funksiyalarının icrası üçün kifayətdir.

1.4. İnkişaf etdirilməsi zəruri olan (50 – 59)

Müəyyən hallarda bu vəzifə funksiyasının tələblərə uyğun şəkildə icra edilməsində çətinlik çəkilir. İşin tələblərə uyğun şəkildə icra edilməsi üçün inkişafa ehtiyac var. Bu vəzifə funksiyasının icra edilməsi üçün bilik və bacarıqları zəruri olan səviyyədən aşağıdır. Əhəmiyyətli dərəcədə inkişafa ehtiyac var, növbəti ildə fəaliyyət tam nəzarətə götürülərək şans vermək olar.

1.5. İnkişafı aşağı olan (30 – 49)

Bir çox hallarda bu vəzifə funksiyası icra edilə bilmir və ya bu vəzifə funksiyasının icrası gözlənilən tələblərdən çox aşağı keyfiyyətdədir. Bu vəzifə funksiyasının tələblərə uyğun şəkildə icra edilməsi üçün lazımi bilik və bacarıqları yoxdur. Əhəmiyyətli dərəcədə inkişafa ehtiyac var. Qarşıdakı ili sadəcə şərtli müqavilə ilə əməkdaşlıq etmək olar.

1.6. İnkişafı çox aşağı olan (0 – 29)

Tələbləri tamamilə ödəmir. Dəfələrlə yönləndirilsə də, nəticə çıxarmır. Bilik və bacarıqları bu funksiyanı icra etmək üçün həddindən artıq dərəcədə aşağıdır. Pedaqoji vəzifəyə yararlı deyil, yeni tədris ilindən anlaşma ləğv edilə və ya sadəcə təcrübəçi kimi fəaliyyətinə davam edə bilər.

Sözsüz ki, bu, layihənin ilkin və bir hissəsidir. Üzərində işləyərək müfəssəl varianta salmaq mümkündür. Xüsusi komissiya yaradaraq indidən bu prosesi başlatsaq, ən azı üç il çəkər, həyata keçməsi üçün. Onun üçün də gec qalmadan başlayıb təhsilimizi inkişaf etdirməliyik. Bu mövzuda Elm və Təhsil Nazirliyi maraqlı olarsa, əlbəttə, bir təhsil mütəxəssisi olaraq bütün gücümü sərf etməyə hazıram.

 fil.ü.f.d. Şəmil Sadıqov

“Azərbaycan müəllimi” 21 iyul 2023-cü il

Təhsildə Özünüdərk və Dəyərlər
Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən təhsil siyasəti nəticəsində, ölkəmizdə təhsil infrastrukturunun yenilənməsi, müəllim peşəsinin nüfuzunun artırılması və təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi istiqamətində mühüm addımlar atılmışdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev çıxışlarında vurğulamışdır ki, təhsil cəmiyyətin gələcəyini formalaşdıran əsas sütundur. Onun fikrincə, Azərbaycanın inkişafı üçün milli dəyərlərə bağlı, lakin qlobal düşüncə tərzinə sahib bir nəsil yetişdirmək vacibdir. Bu yanaşma təhsilin yalnız bilik ötürməkdən ibarət olmadığını, həm də insanın şəxsiyyətini və kimliyini formalaşdırma funksiyasını daşıdığını göstərir. Prezident İlham Əliyev bildirib ki, “gənclərimiz milli kimliyinə sahib çıxaraq, bəşəri dəyərlərə açıq olmalı və dünya səviyyəsində rəqabət apara biləcək bacarıqlara yiyələnməlidirlər.”
Müasir dünyada sürətlə dəyişən sosial, iqtisadi və texnoloji münasibətlər cəmiyyətin bütün sahələrində, xüsusilə təhsildə yeni yanaşmaların tətbiqinə ehtiyac yaratmışdır. Artıq ənənəvi pedaqoji metodlar qlobal çağırışların təzyiqi altında yenilənməli, müxtəlif elmi sahələrin inteqrasiyası, fərqli mədəniyyətlər və yenilikçi texnologiyalar ilə vəhdətə gətirilməlidir. Bu şəraitdə, yalnız biliklərin ötürülməsi deyil, həm də mənəvi, əxlaqi, sosial və emosional bacarıqların formalaşdırılması təhsil prosesinin əsas məqsədinə çevrilir. Milli və bəşəri dəyərlərə əsaslanaraq, müasir dövrün tələblərinə cavab verən çevik zəkalı, yaradıcı və bacarıqlı insanlar yetişdirməyi hədəfləyən bir təhsil modeli həmişə diqqət mərkəzində dayanır. Dəyərlər təhsil prosesinin fəlsəfi əsasını və təhsil siyasətini müəyyən edən mühüm faktordur. Dəyərləri yalnız bir ölkənin təhsil sisteminin məqsədini deyil, eyni zamanda həmin ölkənin gələcəkdəki sosial və mədəni inkişafını müəyyən edir.
Artıq 10 ildir ki, təcrübədən keçirdiyimiz “Hədəf Konsepti” beş əsas prinsipə (özünüdərk, sağlamlıq, bacarıq, yaradıcılıq və bilik) əsaslanır ki, onlardan biri də özünüdərkdir. Bu prinsiplər birgə insanın daxili dünyasını və onun sosial mühitlə əlaqəsini hərtərəfli inkişaf etdirməyi nəzərdə tutur. Müasir tədqiqatlar (P.Gardner, 2010; M.Asad, 2015) göstərir ki, əgər təhsil yalnız biliklərlə məhdudlaşırsa, bu, uşaqların psixoloji və sosial tələbatlarını yetərincə ödəyə bilmir. Nəticədə, innovasiya, komanda işi, tənqidi düşüncə və ən əsası mənəvi bütövlük kimi keyfiyyətlər arxa planda qalır. Bu sahədə biz zəruri olan bilik və texniki bacarıqları, milli, mənəvi və bəşəri dəyərlər kontekstində formalaşdıran bir yanaşma təklif edirik. Həmçinin “Təhsildə Beşlik” konsepti adlandırdığımız bu yanaşma məhz bu çağırışlara cavab olaraq, təhsil prosesində özünüdərk anlayışını milli və bəşəri dəyərlərin inteqrasiyası əsasında daha geniş şəkildə təqdim edir.
Özünüdərk insanın kimliyini anlama və dərk etmə prosesidir. Bu proses, tarixi, psixoloji və mədəni kontekstlərdə araşdırılaraq, şəxsin həm özünə, həm də ətrafına qarşı daha sağlam və məsuliyyətli mövqe tutmasına kömək edir. Özünüdərk prosesi, ilkin olaraq milli və bəşəri dəyərlərdən başlayır, çünki dəyərlər bizim düşüncə və davranışlarımızın etik çərçivəsini formalaşdırır. Bizə görə, özünüdərk edən insan vicdanlı, ədalətli, humanist və öz hüquqlarını bilən, daim özünü təkmilləşdirən fərddir. Bu xüsusiyyətlər insanın mənəvi sütunlarını gücləndirir və cəmiyyətin inkişafına zəmin yaradır.
Elmi araşdırmalar ( Toker-Gökçe, 2021: Öngider, 2013: Yüksel,2009 ) göstərir ki, insanların dəyərlər sistemi erkən uşaqlıq dövründə formalaşır. Uşaqların ətraf mühitdən, ailə və məktəb mühitindən aldıqları mənəvi mesajlar, sosial qaydalar və mədəni örnəklər onların şəxsiyyət quruluşunu müəyyən edir. Azadlıq, cəsarət, güc, novatorluq və özünəinam kimi dəyərlər insanın özünüdərk səviyyəsini formalaşdırır. Beləliklə, özünüdərk yalnız şəxsi inkişafın deyil, eyni zamanda mədəniyyətə və tarixi mirasa bağlılıqdan törəyən kompleks bir prosesdir.
Milli kimlik və bəşəri dəyərlər
Özünüdərk prosesi, bir qanadı milliliyə, digər qanadı isə bəşəri dəyərlərə bağlı olan şəxsiyyətin möhkəm və tarazlı şəkildə yetişməsinə kömək edir. İnsan milli olduğu qədər bəşəri də ola bilər və olmalıdır. Milliliyi olmayanın bəşəriliyi də möhkəm təməl üzərində dayana bilməz. Məsələn, Hallın (1992) “Mədəniyyət və Kimlik Nəzəriyyəsi” insan kimliyinin formalaşmasında qlobal dəyərlər qədər milli dəyərlərin də həlledici rol oynadığını vurğulayır. Müxtəlif ölkələrdə aparılan sorğular (PISA, TIMSS və s.) göstərir ki, öz mədəni və tarixi köklərinə sahib çıxan, lakin qlobal dəyərlərə də açıq olan şagirdlər, tənqidi düşünmə və yaradıcı tətbiq kimi bacarıqlarda daha yüksək nəticələr əldə edirlər. Sosioloji araşdırmalar da (Hofstede 2009) sübut edir ki, milli kimlik və bəşəri dəyərləri bir arada yaşadan toplumlar daha dayanıqlı sosial inkişafa nail olur.
Bir gəncin özü haqqında “Mən kiməm?” sualına aydın cavab tapa bilməsi üçün, ona həm milli köklərini, həm də dünya mədəniyyətinin universal dəyərlərini tanıdacaq mühit qurmaq lazımdır. Bu sual daima mütəfəkkirləri düşündürmüş, bunula bağlı məqalə və kitablar yazmış, hər bir insanın öz kimliyini dərk etməsinin önəmini vurğulamışdır. Təsadüfi deyil ki, Əhməd bəy Ağaoğlunun “Mən kiməm?” kitabı, Əhməd Cavadın “Mən kiməm?” şeiri, Cəlil Məmmdəquluzadə Azərbaycan məqaləsində “Mənim anam kimdir?” sualını verir və ürək yanğısı ilə insanın özünüdərkin vacibliyindən danışır.
Bununla bağlı təhsil müəssisələri müxtəlif mədəniyyətlərə dair layihələr həyata keçirməli, şagirdləri həm yerli, həm də qlobal kontekstdə fəal iştirakçı olmalarına təşviq etməlidir. Bu, şagirdlərdə ətraf mühitə qarşı empati, tolerantlıq və sosial məsuliyyət hissini gücləndirir.
Milli kökləri tanımaq üçün nə edilməlidir? Ailəsini, məhəlləsini, kəndini, şəhərini, rayonunu, ölkəsini sevmək və tanımaq üçün uşaqlara doğma mühitlərinin tarixi, mədəniyyəti, folkloru öyrədilməlidir.
“Hədəf konsepti”nin ana xəttində qeyd olunur ki, insan məhsuldar bir özünüdərk üçün millətinin tarixini, elm adamlarının uğurlarını, sərkərdələrinin cəsarətini, rəvayət və nağıllarını, ədəbi irsini dərindən öyrənməlidir. Tarixi araşdırmalar (Təhlükəsizlik nəzəriyyəsi, Kimlik Nəzəriyyəsi və s.) sübut edir ki, xronoloji faktlar və tarixi şəxsiyyətlərlə tanışlıq, gənclərin şəxsiyyət kimi inkişafına iki şəkildə təsir edir. Birincisi gənclərdə özünəinam yaradır. Öz tarixi qəhrəmanlarını, məşhur alimlərini, ixtiraçılarını, sənətkarlarını tanıyan gənc, “Mənim millətim bunları bacarıb!” duyğusu ilə böyüyür. Bu “Millətin bir parçası olmaq” hissi insanın ruhunda mənlik dəyərini artırır, öz imkanlarına inamı qüvvətləndirir. İkincisi isə gəncləri əzilmişlik kompleksindən xilas edir. Tarixdə parlaq şəxsiyyətlər, uğurlar və nailiyyətlər görməyən cəmiyyətlərdə “özünə güvənsizlik” sindromu yaranır. Bu sindrom zamanla həm fərdi, həm də sosial həyatda passivliyə, fatalizmə gətirib çıxarır. Şagirdlər Tonyukukdan, Bilgə Kağandan, Orxon-Yenisey kitabələrindən, Nəsirəddin Tusidən, Əl-Fərabidən, Əl-Xarəzmidən, Piri Rəis və Həzərfan Əhməd Çələbidən, Yusif Məmmədəliyevdən, Lütfi Zadə və Əziz Sancardan xəbərdar olduqca, onların elmi və mədəni fəaliyyətinə dərin maraq göstərdikcə, onlarda “mən də bacararam” düşüncəsi formalaşır.
UNESCO-nun müəyyən etdiyi təhsil istiqamətləri (Learning to Know, Learning to Do, Learning to Live Together, Learning to Be) çərçivəsində mədəni kimliyin və tarixi informasiya bazasının zəngin olduğu məktəblərdə şagirdlərin özünə inam səviyyəsi daha yüksək ölçüldüyünü müşahidə edilir. Bu da tarixi bilgilərin, milli fəxr hissinin və özünüdərk prosesinin qarşılıqlı əlaqəsini aydın şəkildə sübut edir.
Özünüdərk və Psixoloji İnkişaf
Özünüdərk, həmçinin psixoloji bir prosesdir. İnsan özünü tanıdıqca daxili motivasiya, emosional idarəetmə və mənəvi dəyərlərlə bağlı daha sağlam mövqe qazanır. Erik Eriksonun psixososial inkişaf mərhələlərinə əsasən, yeniyetməlikdə formalaşan kimlik qazanma prosesi yetkinlik dövründə özünüdərk səviyyəsini müəyyən edir. Yəni gənc nəyə inandığını, kimə dəyər verdiyini və öz rolunu dəqiq müəyyən edir. Maslovun “özünü-gerçəkləşdirmə” nəzəriyyəsi də göstərir ki, şəxsin özünə dəyər verməsi, bacarıqlarını tanıması və məqsədlərini formalaşdırması onun tam şəkildə inkişaf etməsi üçün vacibdir.
Bu mərhələdə məktəbin rolu əvəzsizdir. Divarlardakı plakatlardan tutmuş, zənglər üçün seçilmiş musiqilərə qədər, şagirdin cəlb olunduğu hər bir nüans onun emosional fonuna və özünüdərk səviyyəsinə təsir edir.
Məktəbin dizaynından dərs prosesi sonuna qədər: sistemli yanaşma
Hədəf konseptində deyildiyi kimi, özünüdərk sadəcə ayrıca bir dərs prosesi kimi qəbul edilməməlidir. Bu, şaquli (vertikal) və üfüqi (horizontal) inteqrasiya yolu ilə bütövlükdə məktəb həyatına yerləşdirilməlidir. Bu, məktəbin bütün strukturlarına, tədris metodlarına, məktəbin dizaynına və valideyn-müəllim münasibətlərinə inteqrasiya olunmalıdır
Bununla bağlı məktəb divarlarında milli mədəniyyəti, tarixi, qəhrəmanları və elm adamlarını əks etdirən portretlər, motivasiyaedici sözlər yerləşdirilməlidir. Məktəbin girişində “Vətən xatirəsi guşəsi”, “Tarixi nailiyyətlər stendi” kimi xüsusi məkanlar yaratmaq lazımdır ki, uşaqlar gündəlik ora baxıb qürur hissi duysunlar. Bununla yanaşı ədəbiyyat dərslərində milli qəhrəmanların həyatına psixoloji yanaşma, tarix fənnində milli dövlətçilik ənənələrinin öyrənilməsi, biologiya dərsində dövlətə məxsus fauna və floraya xüsusi önəm, riyaziyyatda tarixi türk-İslam alimlərinin kəşflərinin praktiki tətbiqi kimi inteqrasiya olunmuş “özünüdərk tapşırıqları”na geniş yer verilməlidir. Layihə əsaslı öyrənmə vasitəsilə isə şagirdlər qrup şəklində yerli kənd təsərrüfatının inkişafı, tarixi abidələrin qorunması kimi yerli problemlər üzərində işləyə, həm özlərinə, həm də ətraf mühitə fayda yaratmağın sevincini yaşaya bilərlər.
Hər bazar ertəsi himnin, hər cümə günü “balabilgə andı”nın səslənməsi ilə birlikdə, dəyərlər mövzulu qısa çıxışlar (“Bu həftə nələr öyrəndik, milli ruhumuz nə dedi?”) şagirdlərdə özünüdərk prosesinin daim fəal qalmasına kömək edir:

Balabilgə andı
Mən fəxr edirəm ki, azərbaycanlıyam!
Bir balabilgə olaraq and içirəm:
Milli duyğularımı itirmədən,
Təbiəti, insanlığı sevən,
Dəyərlərə hörmət edən,
Vicdanlı, ədalətli,
Millətimə və dövlətimə sədaqətli,
Bilgə İNSAN olmaq üçün
Hədəfimdən yayınmayacaq,
Həqiqət yolundan dönməyəcəyəm!
And içirəm, and içirəm, and içirəm!

“Müəllim geyinsin ki, balabilgə görsün” prinsipindən irəli gələrək, Milli Geyim Günləri və digər tədbirlər mütləq ilk olaraq müəllimlər tərəfindən ən parlaq şəkildə həyata keçirilməlidir.
Unutmaq olmaz ki, uşaq yalnız məktəbdə deyil, evdə də öz dəyərlərinə sahib çıxan bir model görməlidir. Bu səbəbdən, məktəb müntəzəm olaraq valideyn seminarları, birgə layihələr təşkil etməli, ailelərlə kommunikasiya zəncirini gücləndirməlidir. Milli bayramlarda, mədəniyyət günlərində valideynləri də prosesə cəlb edərək, övladın damarlarında axan milli köklərin real həyatla necə vəhdətdə olduğunu göstərmək mümkündür.
Özünü dərk edən insan, öncə özünə dəyər verir, sonra başqalarını dərk edir və onlara hörmət bəsləyir. Bu, hər bir millətin gəncliyinə lazım olan ən vacib amildir. Şəxsi keyfiyyətlərlə yanaşı, elmi, mədəni və tarixi biliklərə sahib olmaq, insanı passiv izləyici olmaqdan daha çox fəal iştirakçı statusuna yüksəldir.
Təhsil, yalnız bilik verən bir vasitə olmaqla qalmır, həm də şəxsiyyətin inkişafına, milli kimliyin qorunmasına və bəşəri dəyərlərin təbliğinə xidmət edir. Ölkənin təhsil siyasətində əsas məqsəd, gələcək nəsillərin yalnız akademik deyil, həm də mənəvi və sosial baxımdan güclü şəxsiyyətlər olaraq yetişməsidir. Bu yolda özünüdərk prosesi mühüm rol oynayır. Şagirdlərin öz daxili dünyalarını kəşf etməsi, öz kimliklərini formalaşdırması və müstəqil düşünən fərdlər kimi yetişməsi ölkənin gələcək uğurları üçün əvəzsiz əhəmiyyət kəsb edir. Özünüdərk prosesi insanın dəyərlərdən qaynaqlanan, tarixi şüur və milli kimliklə qüvvətlənən, psixoloji və bəşəri səviyyədə formalaşan mürəkkəb bir inkişaf xəttidir. Bu proses həm məktəbin, həm ailənin, həm də ümumilikdə cəmiyyətin sistemi içində davam etməli və şəxsiyyətin hərtərəfli yetişməsinə xidmət göstərməlidir. Qeyd etdiyimiz bu fikirlər, elmi əsaslar və faktlarla yanaşı, tarixdən gələn örnəklər və müasir psixoloji yanaşmalarla birləşdikdə, gələcəyin ağıllı, savadlı, humanist və özünə dəyər verən gənclərini yetişdirməyə zəmin yaradır.
Ədəbiyyat siyahısı
Toker-Gökçe, A. (2021). Küreselleşme ve eğitimde değerler: Küreselleşmenin eğitimde bireysel ve toplumsal değerlere yansıması. İçinde E. Oğuz & K. Yılmaz (Edi.). Prof. Dr. İnayet Aydın’a Armağan (2. Bölüm, ss. 355-370). Pegem Akademi.
Öngider, N. (2013). Anne-baba ile okul öncesi çocuk arasındaki ilişki. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 5(4), 420-440.
Yüksel, A. (2009). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin empatik becerileriyle aile işlevleri ve benlik kavramları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(25), 153-165.
Hall, S. (1990). Cultural identity and diaspora. In J. Rutherford (Ed.), Identity: Community, culture, difference (pp. 222-237). London: Lawrence & Wishart.
Hofstede, G. (2009). Geert Hofstede cultural dimensions.
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dos. Şəmil Sadiq

Mərasim Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himninin səsləndirilməsi ilə başladı.

Daha sonra çıxış üçün söz layihənin ideya müəllifi fil.ü.f.d., dos. Şəmil Sadıqova verildi. O, FDO-nun yaranma tarixindən və illər ərzində keçdiyi yoldan danışıb.

Şəmil Sadiq tədbir iştirakçılarını imtahanda düşən sual nümunələri ilə tanış edib: “Fənlərin Dostluğu Olimpiadası fənlər arası inteqrasiyanı təmin edir. Şagirdlər bu imtahanda uğur qazanması üçün bütün fənlərə yaxşı bələd olmalıdır. Biz istəyirik ki, şagirdlərimiz təkcə öz ixtisas fənlərini deyil, digər fənləri də onlar qədər öyrənsinlər”.

Hədəf Kurslarının həmtəsisçisi Vüqar Tarquliyev kürsüyə dəvət olunub. O da öz növbəsində imtahanda uğur qazanan şagirdləri təbrik edib, onlara gələcək fəaliyyətlərində uğurlar arzu edib.

Hədəf Şirkətlər Qrupu Baş direktorun sosial məsələlər və ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə müavini Elvin Əliyev FDO-nun uğurla həyata keçirilməsində dəstək göstərən tərəfdaşlar barəsində məlumat verib. Fənlərin Dostluğu Olimpiadasının bu ilki 14-cü buraxılışının təşkilatçısı Hədəf Şirkətlər Qrupudur.
Hədəf STEAM Liseyi Abşeron və Bakı filiallarında, Hədəf Kursları Sumqayıt, Əhmədli və Naxçıvan filiallarında və Bərdə, Şəmkir, Xaçmaz, Balakən, Qax, Şəki, Tovuz şəhərlərindəki imtahan mərkəzlərində təşkil olunan olimpiadada şagirdlər 2 saat müddətində 50 sual cavablandırdılar. Olimpiadada suallar fənnlərin bir-birinə inteqrasiyası şəklində təqdim olunur. Hədəf Liseyləri üzrə icraçı direktor Nizami Hüseynov imtahan suallarını səviyyələrinə görə izahını təqdim etdi.

2010-cu ildə Hədəf Nəşrləri tərəfindən təsis edilən Olimpiadanın bu ilki buraxılışının tərəfdaşları isə Hədəf Kursları, Evrika Liseyi və Hədəf STEAM Liseyi, SinKOD yayın və dağıtım şirkəti, Eduhek, Sınaq İmtahan Mərkəzi, Kitabevim.az kitab mağazaları şəbəkəsi, senet.az portalı, “Ustad” dərgisi və Hədəf Globaldır.

II – X siniflər arasında qızıl, gümüş, bürünc medallarla mükafatlandırılma mərasimi baş tutdu. Qonaqlardan “Məktəb guşəsi” saytının və jurnalının baş redaktoru Məzahir Məmmədli qaliblərə mükafatlarını təqdim etdi. Ümumi olimpiadada ən yüksək nəticə toplayan 6 şagirdə xüsusi hədiyyələr təqdim olundu. Tədbir imtahanda yer qazanmış şəxslərin mükafatlandırılması prosesi ilə davam edib.

Sonda xatirə şəkli çəkilib. Olimpiadada iştirak edən şagirdlərə, tərəfdaşlara dərin təşəkkürümüzü bildiririk. XV Fənlərin Dostrluğu Olimpiadasında görüşmək diləyilə!

Hədəf Liseyi Bakı və Abşeron filiallarında müəllim heyəti ilə görüşlər, təlimlər və seminarlar təşkil olundu. Bu görüşlərdə müəllimlərin peşəkar inkişafı və təhsil keyfiyyətinin daha da artırılması məqsədilə geniş müzakirələr aparıldı.
Baş direktor Şəmil Sadiq müəllimlərlə ümumi görüş keçirdi. Görüşdə müəllimlərin anonim sorğu vasitəsilə verdikləri təklif və suallar müzakirə edildi və cavablandırıldı.

Hədəf Liseyi filiallarında baş direktor Şəmil Sadiqin heyət ilə ümumi görüşü baş tutdu.
Hər iki filialın müəllimlərinin sorğuda anonim şəkildə qeyd etdikləri təkliflər və suallar Şəmil müəllim tərəfindən cavablandırıldı.
Nəsimi korpusunun icraçı direktoru Vəli Vəlizadənin sinif rəhbərləri və köməkçi müəllimlər üçün “Vəzifə təlimatları və öhdəlikləri” mövzusunda təlimi oldu.
Fənn müəllimləri ilə də görüş keçirildi və Vəli müəllim KİQ 1 imtahanı nəticələrinin analizi, BİQ 1 imtahanına hazırlıq, akademik nəticələrin inkişafı üçün görüləcək işlər, təlim-tərbiyə işinin təşkili üzrə nəticələr və göstəricilər və cari məsələlərlə bağlı danışdı.
Daha sonra isə akademik direktor Təranə Sadıqzadənin “Dərsi dərsdə öyrədək, Balabilgələri qiymət yarışından uzaq tutaq” mövzusunda təlimi müəllimlərə təqdim olundu.

Qurtuluş korpusunun icraçı direktoru Məmməd Məmmədlinin sinif rəhbərləri və köməkçi müəllimlər üçün “Vəzifə təlimatları və öhdəlikləri” mövzusunda təlimi oldu.
Daha sonra isə akademik direktor Fatimə Kərimlinin “Balabilgələri qiymət yarışından uzaq tutaq. Dərsi dərsdə öyrədək” mövzusunda təlimi müəllimlərə təqdim olundu.

Təhsil keyfiyyəti və müəllim peşəkarlığı fokusda olan
Hədəf Liseyi hər zaman müəllimlərinin peşəkar inkişafını prioritet hesab edir. Tətil ərəfəsində keçirilən bu geniş təlim və seminarlar, təhsil keyfiyyətini artırmaq və akademik nəticələri daha da inkişaf etdirmək məqsədilə mühüm rol oynayır.

Hədəf Liseyi ailəsi olaraq müəllimlərimizin zəhmətini yüksək qiymətləndirir və onları təhsilin öncül qüvvəsi hesab edirik!

Azərbaycanda mütaliə vərdişi digər ölkələrlə müqayisədə çox aşağıdır. Təəssüf ki, bu, danılmaz faktdır. Di gəl savadlılıq baxımından müqayisə aparsaq, heç də aşağı sırada olmadığımızı görərik. Yəni statistikalara inansaq, on beş yaşdan yuxarı əhalinin doxsan doqquz faizi oxuyub-yazma bacarığına malikdir. Bu göstərici Avropa ölkələrinin çoxundan yüksəkdir. Yəni oxuya bilirik, amma oxumuruq. Onda necə olur ki, oxuyub-yazma bacarığı yüksək şəxslər dünyagörüşlərini artırmaq, intellektual kimi formalaşmaq üçün mütaliəyə vaxt ayırmırlar? Bu sualın otuz illik tarixi var, itirdiyimiz illəri geri qaytarmaq da, bəlkə, daha otuz ilimizi alacaq. Adətən bu mövzu səslənəndə ilk günahlandırdığımız zümrə gənclik, dövlət qurumu kimi isə Mədəniyyət Nazirliyi olur. Çünki kitab siyasətini formalaşdıran və idarə edən qurum, ilk növbədə, Mədəniyyət Nazirliyi, oxumağa daha çox ehtiyacı olan zümrə isə gənclikdir.

O da var ki, “Gənclər oxumurlar” deyəndə də onlara haqsızlıq edirik. Çünki azdan-çoxdan kitaba yaxın olan elə gənclərdir. Amma iş orasındadır ki, gənclər, əsasən, azərbaycanca yox, türkcə, rusca, qismən də ingiliscə oxuyurlar. Türk ədəbiyyatı, eləcə də türk dilində çap edilən orta statistik xarici ədəbiyyatı belə oxuyan gənclik nə Azərbaycan ədəbiyyatını, nə də azərbaycanca dünya ədəbiyyatını oxumağa meyillidir. Təbii ki, yenə otuz ilin üst-üstə yığılan problemlərinin ucbatından gənclərin Azərbaycandilli ədəbiyyata inamı ciddi şəkildə zədələnib, yazıçılarımızla əlaqələri itib. Etiraf etməliyik ki, oxu vərdişləri daha çox məktəbdə formalaşır. Hazırkı mənzərə isə gənclərin mütaliə vərdişinin məktəbdə yox, sonradan öz imkanları hesabına yarandığını göstərir. Sözügedən vərdiş məktəbdə formalaşsa, müəllimlər onlara kitab tövsiyələri etsələr və gənc nəsil məktəb yaşlarından oxumağa başlasa, elə böyüyəndə də Azərbaycandilli ədəbiyyata maraq göstərərdilər. Ən azından klassik ədəbiyyatla tanış ola bilərdilər. 2004-cü ildə cənab Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə xeyli kitab latın qrafikası ilə nəşr edilib, məktəb kitabxanalarına verilib. Digər məsələ tərcümə ədəbiyyatının azlığı olanların da keyfiyyətsizliyidir. Son dövrlər nəşriyyatlar arasındakı rəqabətin formalaşması keyfiyyətsiz tərcümələrin, demək olar, bazardan çıxması mənasına gəlir. Çünki tərcümə edilən əsərlər sadəcə bir-iki köklü nəşriyyatın yox, ciddi şəkildə rəqabətə qoşulan yeni yaranmış nəşriyyatların da diqqət mərkəzindədir.

Bəli, gənclər ədəbiyyatdan uzaq düşüb, bu da o deməkdir ki, mütaliə vərdişi yaratmaq üçün gecikmişik. Amma gələcək öz əlimizdədir. Bəs nə etməli, haradan başlamalıyıq? Əlbəttə, məktəbdən. Bəs bunu kim etməlidir? Əlbəttə, Elm və Təhsil Nazirliyinin bu sahəyə məsul qurumları. Çünki oxu vərdişlərini məktəb dövründən inkişaf etdirməsək, gələcək nəsillər də eynilə indiki kimi olacaq. Axı “Kitab bilik mənbəyidir” ifadəsi birbaşa Elm və Təhsil Nazirliyinin fəaliyyətini ifadə edir. Onda biliyin mənbəyindən niyə uzaq düşək? Niyə oxu vərdişlərinin inkişafı üçün konsept hazırlayıb xüsusi layihələr həyata keçirməyək?

Hörmətli elm və təhsil naziri Emin Əmrullayevin bir neçə dəfə vurğuladığı oxuyub-anlama səviyyəsinin aşağı olması məsələsi mütaliə vərdişlərinin zəifliyi ilə birbaşa bağlıdır. Belə ki, PISA – 2018 nəticələrinə diqqət yetirsək, aşağıdakı fikrin əsassız olmadığını görərik:

– Azərbaycanlı şagirdlərin oxu üzrə orta balı 389 idi, bu isə OECD ölkələrinin orta balından (487) əhəmiyyətli dərəcədə aşağıdır.

– Azərbaycan bu nəticələrlə təxminən 79 ölkə arasında 67-ci yerdə qərarlaşıb.

Sözügedən nəticələr Azərbaycan məktəblilərinin mətni oxuyub-anlamaqda və təhlil etməkdə çətinlik çəkdiyinin göstəricisidir.

Uzun illər müəllim işlədiyim, orta məktəb təhsili ilə yaxından tanış olduğum üçün deyə bilərəm ki, prosesi müsbətə doğru dəyişmək üçün Elm və Təhsil Nazirliyinin məktəblərdə mütaliə vərdişini formalaşdırmaq istiqamətində atmalı olduğu addımlar çoxdur. Çünki indiki vəziyyəti köklü şəkildə dəyişə bilmiriksə, ən doğru addım sabaha köklənmək olar.

Bir neçə təklifi bu məqalə vasitəsilə tirajlamaqla ümumi konsepsiya hazırlanana qədər, heç olmasa, məktəb direktorları, müəllimlər öz təşəbbüsləri əsasında fərqli nələrsə etmək istəsələr, faydamız olacağını düşünürəm:

Müasir kitabxana infrastrukturunun qurulması və mütəmadi yenilənməsi
Hazırda Azərbaycanda 4500 məktəb kitabxanası fəaliyyət göstərsə də, etiraf edək ki, əksəriyyəti müasir tələblərə cavab vermir. Dövrün intellektual mirasından xəbərdar olmaq üçün zəngin məktəbli kitabxanalarına həmişə ehtiyac var. Bu mənada məktəblərdə oxucular üçün cəlbedici müasir kitabxana mühiti yaradıla bilər. Kitabxanaların uşaqların yaş qruplarına uyğun maraqlı, rəngarəng, tələbata cavab verən və müxtəlif mövzularda kitablarla təmini məqsədəuyğun olar. Düzdür, Elm və Təhsil Nazirliyi hər il məktəb kitabxanaları üçün kitab alır, amma düzünü desək, bu, birmənalı olaraq kifayət deyil. Üstəlik, kitab alışının həcmi və hansı meyarlarla, nə zaman həyata keçirildiyi ilə bağlı nəinki ictimaiyyətin, heç bu sahənin insanlarının da məlumatı olmur. Təklifimiz odur ki, kitab alışı ilə bağlı öncədən elanlar verilsin, nəşriyyatların bu işə cəlbi və təşviqi prosesi yaradılsın.

Məktəb kitabxanaçılarının inkişaf etdirilməsi
Məktəb kitabxanaçılarının təkmilləşməsi, kitabın təşviqi və təbliği istiqamətində görülməli işlər də vacib məsələdir. Təəssüf ki, məktəb kitabxanaçıları adətən dərsliklərin təhvil-təslimi ilə işlərini bitirmiş hesab edirlər. Amma onlara müəyyən imkanlar yaradılsa, kitabla bağlı daimi tədbir və layihələr həyata keçirilsə, seçilən oxuculara, kitabxanaçılara müəyyən stimulverici qiymətləndirmə ilə yanaşılsa, məktəblilərin mütaliə vərdişlərində ciddi canlanma baş verər.

“Məktəblinin oxumalı olduğu 100 vacib əsər” siyahısının müəyyənləşdirilməsi
Vahid mütaliə strategiyasının elan olunması üçün “Məktəblinin oxumalı olduğu 100 vacib əsər” siyahısının tərtibinə ehtiyac var. Siyahı klassik və müasir əsərləri ehtiva etməli, həm məktəb proqramına uyğun olmalı, həm də dövrün intellektual mirasına cavab verməlidir. Bu əsərlərin vaxtlı-vaxtında, təyinatı üzrə mütaliəsi üçün müxtəlif təşviq proqramları işlənə bilər. “Ayın kitabı” və “Oxu saatı” layihələri bu mənada effektiv olar.

“Ayın kitabı” kitabların siniflər üzrə metodiki əsasla aylıq seçildiyi və ayın sonu müzakirə olunduğu layihədir. Eyni zamanda, hər ay müəyyən vaxtlarda “Oxu saatı” təşkil edilə bilər. Bu çərçivədə bütün şagirdlər müəllimlərin rəhbərliyi altında kitab oxuya, müzakirə apara bilərlər. Həmçinin “Oxu saatı”nı interaktiv formatda keçirməklə şagirdlərə oxuduqları kitabları paylaşmaq imkanının yaradılması mümkündür.

Oxucu klublarının qurulması
Məktəblərdə şagirdlər arasında kitab müzakirələrini təşviq edən oxucu klubları yaratmaq mütaliə vərdişinin inkişafına kömək olar. Bu klublarda kitab müzakirələri aparıla, şagirdlərə kitab tövsiyələri verilə və hər ay müxtəlif mövzulara aid kitabların mütaliəsi təşviq edilə bilər. Bu klubların sistemləşməsi məktəb kitabxanalarında tələb-təklif prinsipini formalaşdırar, kitabxanaların effektiv təmininə töhfə verər. Eyni zamanda, bu klublar dövlətin illik mədəni və ictimai siyasətinə elastik reaksiya vermək, bu mənada tematik kitabların oxunmasını təmin etmək baxımından da önəmlidir.

Kitab festivalları və “Oxu Günü” kimi tədbirlərdə şagirdlərin iştirakına şərait yaradılması
Hər il Mədəniyyət Nazirliyinin təşkil etdiyi Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgisi, o cümlədən Azərbaycan Nəşriyyatları Assosiasiyasının (ANAİB) təşkil etdiyi Bakı Kitab Sərgisi və Uşaq Kitab Festivalında paytaxt məktəblərində təhsil alan şagirdlərin sistemli iştirakına təşviq planları hazırlana bilər. Bölgələrdə təhsil alanlar üçün isə il ərzində ANAİB-in Sumqayıt, Gəncə, Lənkəran, Şəki, Quba, Naxçıvan və digər bölgələrdə mütəmadi təşkil etdiyi kitab sərgilərində iştirak tam effektiv təsir bağışlayar. Bir zamanlar start verdiyim “Oxu Günü” layihəsinə, 2018-ci ildən Elm və Təhsil Nazirliyi tərəfindən ölkə üzrə elan etdiyi “Oxu Günü” tədbirinin keçirilmə formatına yenidən baxıla, daha praktik hala gətirilə bilər. İl ərzində müəyyən əlamətdar günlər münasibətilə Elm və Təhsil Nazirliyinin təşəbbüsü əsasında silsilə kitab sərgilərinin keçirilməsi bu istiqamətdə atılmış önəmli addım olar. Bu təşəbbüslər uşaqlarda kitab sevgisi yaradar və mütaliədən zövq almağa həvəsləndirər.

Hədiyyəli mütaliə yarışlarının və marafonlarının təşkil edilməsi
Məktəblərdə sistemli mütaliə yarışları təşkil edilə, ən çox kitab oxuyan şagirdlərə hədiyyələrin verilməsi, fərqlənənlərə sertifikatların təqdim olunması, aylıq “Ən yaxşı oxucu” mükafatının təsisi kimi motivasiya tədbirləri həyata keçirilə bilər. Həmçinin ilin əvvəli elan edilən kitablar əsasında siniflər üzrə oxuyub-anlama və sürətli oxu yarışlarının keçirilməsi, ölkə, şəhər, kənd üzrə qaliblərin müəyyənləşdirilməsi, mükafatlandırılması mümkündür. Bu mənada ANAİB-in mütəmadi təşkil etdiyi, hər dəfə coşqu və uğurla yadda qalan “Kitabqurdu” Oxu Marafonu formatı da tətbiq oluna bilər.

Yazıçı, şair və naşirlərlə şagirdlərin silsilə görüşlərinin təşkil olunması
Tədris ili müddətində müxtəlif layihələr çərçivəsində, yaxud əlamətdar günlərdə yerli yazıçı, şair və naşirlər məktəblərə dəvət oluna, onların şagirdlərlə görüşləri təşkil edilə bilər. Bu cür təşəbbüslər şagirdlərin həm yerli və dünyəvi intellektual tendensiyalardan xəbərdar olmasına, həm kitablarını oxuduğu ədibləri yaxından tanımasına, həm də şəxsiyyət kimi yetişməsində uğur qazanmış insanlardan müsbət nümunə götürməsinə səbəb olar.

Müəllimlər üçün mütaliə təbliğatı təlimlərinin təşkil edilməsi
Təəssüf ki, müəllimlər az oxuyur, ona görə də şagirdlərin mütaliəyə təşviqində xüsusi həvəsləndirmə prosesinə uyğunlaşa bilmir. Oxu vərdişinin inkişafına təşviq mövzusunda xüsusi təlimlər təşkil oluna, onlarda müəllimlərin iştirakı təmin edilə bilər. Bu təlim prosesində proqram qurulması, yazıçı və naşirlərin fəal iştirakı mümkündür. Müəllimləri mütaliəyə həvəsləndirmək üçün müəyyən marafonlar da təşkil etmək olar. Bu addım çərçivəsində kitablar seçilə, hər müəllimin oxumalı olduğu kitablar tövsiyə edilə, attestasiya, yaxud sertifikasiyada qoyulan hədəfə çatanlara xüsusi bonus ballar verilə bilər. Üstəlik, müəllimlər şagirdləri həvəsləndirən maraqlı üsul və interaktiv oxu metodları öyrənməklə dərslərdə mütaliə mədəniyyətini dəstəkləyə bilərlər.

Ailə ilə birlikdə oxu təşəbbüslərinin təşviq olunması
Ailələr üçün oxu təşviq planları hazırlamaqla valideynləri də bu prosesə cəlb etmək mümkündür. Valideynlərin uşaqları ilə birgə kitab oxuması şagirdlərin mütaliə vərdişlərinin möhkəmlənməsinə kömək edər.

Rəqəmsal kitab platformalarına əlçatanlığın təmin edilməsi
Məktəblərin rəqəmsal kitab platformaları ilə təmini və şagirdləri elektron kitablarla tanış edilməsi də əhəmiyyətli addımlar siyahısındadır. Bu, oxuma prosesini rəqəmsal mühitə inteqrasiya edərək daha əlçatan və maraqlı hala gətirə bilər. Eyni zamanda, yerli və xarici audiokitab platformaları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində bəzi dərsləri “Səsli kitab”la təmin etmək olar. Bu təşəbbüs yeni nəslin dərsləri öyrənməsinə və sinifdənxaric oxuya yönəlməsinə effektiv təsir göstərər.

Məktəb kitabxanaları və şagirdlərin ədəbiyyat, sənət və elm dərgilərinin abunəliyinə cəlb olunması
Məktəb kitabxanalarının dövri mətbuatla təmini təhsil müəssisələrinin həm ədəbi, həm sənət, həm də elmi yeniliklər prosesini yaxından izləməsinə səbəb olar. Bu mənada yerli jurnalların seçilməsi dərgiçilik ənənəmizə də müsbət təsir edər, həmin dərgilərin yaradıcı heyəti öz strategiyalarını təhsil sisteminə uyğunlaşdırmağa maraq göstərər. O cümlədən müəllim və şagirdlərin faydalı yerli jurnallara abunə yazılması üçün təşviq planı hazırlana bilər. Məktəb kitabxanalarının bu prosesə birbaşa nəzarəti işin daha sistemli və effektiv həyata keçməsinə səbəb olar.

Bütün təkliflərin əlavə müzakirəyə yol açması, formatı və təyinatının araşdırılmasına ehtiyac yaranması istisna deyil. Bu səbəbdən sədri olduğum ANAİB bu prosesdə Elm və Təhsil Nazirliyinə peşəkar dəstək verməyə həmişə hazırdır. ANAİB-in kitabla bağlı bütün tədbirlərinə Elm və Təhsil Nazirliyi həmişə qapı açmış, hətta bir çox sərgilərimizi regional idarələrlə birgə təşkil etmişik. Məhz bu baxımdan inanıram ki, daha ciddi işlərə imza ata bilərik.

ANAİB-in kitab işinin təkmilləşməsi ilə bağlı təkliflərini cənab nazirə göndərməyə hazırlaşırıq. Düşüncə, qayə, amal eyni olanda milli şüurun daha düzgün formalaşması üçün əl-ələ verib işləməyə həmişə ehtiyac var.

Şəmil SADİQ

“Hədəf Şirkətlər Qrupu” MMC-nin qurucu direktoru, fil.ü.f.d., dos.

“Vətəndaş A” – Azərbaycan serial tarixində və müəllimlik sənətində yeni era!

“Vətəndaş A” serialını rəsmi və qeyri-rəsmi tənqid edənlər var. Sözsüz ki, bunu məqsədli hesab edirəm. Məhz bu seriala görə İTV rəhbərliyinə, filmin ssenari müəllifinə, rejissoruna, ümumiyyətlə, heyətə böyük təşəkkür düşür.
Mənə görə, bu serialı Azərbaycan serial istehsalı tarixində bir dönüş nöqtəsi hesab etmək olar. Həm texniki, həm mövzu, həm də aktyor işi baxımından xeyli irəliləyiş var. Filmin texniki, aktyor işi və sairə məsələləri qoy kinoşünaslar qiymətləndirsin, amma məni düşündürəm mövzu və ona yeni yanaşmadır.
Film Cəfər Cabbarlının “Almaz” pyesi əsasında müasir tələblərə uyğunlaşırılaraq çəkilib. Filmdə günümüzün reallıqları o qədər incəliklə və sevgi ilə yaradılıb ki, əmin olursan ki, film heyəti Azərbaycan sevgisi ilə alışıb yanır. Rüşvətxor, yaltaq məmur, bunun qarşısında əzilən və alçaldılan cəmiyyət, 21-ci əsr olmasına baxmayaraq, geridə qalmış təfəkkür, avamlıq, qorxaqlıq çox qəşəng ifadə edilib və ikrah doğura bilir insanda. Həmçinin günümüzün məktəblərindəki durum, ucqar kəndlərimizdə təhsilin vəziyyətin açıq və çılpaq “tərənnümü” möhtəşəmdir!
Bütün bunlar böyük cəsarət tələb edir ki, bu mesajı da film çox rahat verə bilib.
Müəllim obrazı da yüksək səviyyədə işlənib. Kimlərəsə görə dikbaş, qıcıqlandıran, özündən razı, replikalarından geri qalmayan, hər şeyə etirazçı olan bir obrazdır və bəzən bunu günümüzün müəllim obrazına yaraşdırmırlar. Qətiyyən razı deyiləm, bütün işini gücünü atıb, şəhərin komfortuna yox deyən, ziyalı və intellektual müəllim ucqar bir kəndə maarifçilik arxasınca gedirsə, elə belə də olmalı idi. Bu bizim təfəkkürümüzdə formalaşan qorxaq, ürkək, ehtiyacdan boynubükük gəzən, yalançı təvazökar müəllim kompleksini darmadağın edir, yeni: etirazçı, cəsarətli, qorxmaz, eqoist, mübariz müəllim obrazı yaradır. Əminəm ki, məhz bu obrazdan çoxlu müəllimimiz ilham alacaq. Ona qarşı duran cəmiyyətlə döyüşməkdən qorxmayacaq, mübarizəsindən əl çəkməyəcəkdir.
Ən önəmlisi isə qadın obrazı olması və bunu bir qadın kimi aparmasıdır. Cəbiş müəllim obrazından fərqli olaraq yeni müəllim orbazı yaradır. Hə, bəzilərinin xoşuna həm də müəllimin inancı gəlmir, deyəsən. Halbuki bu cür xarakterlərə məxsus şəxslər gavurun cibini bol edən hacılara qarşı da böyük bir nümunədir. Yeni ideallar açır, qanı yeniləyir. Hələ ki, filmin beş seriyasına baxmışam və baxımlılıq baxımından çox bəyənirəm. O cür cəmiyyətə qarşı elə bu cür müəllim lazımdır ki, prosesi dəyişsin, təsir edə bilsin! Həm də ona görə bəyəndim ki, axır ki, özündənrazı müəllimimiz də oldu )).
Bura qədərki fikrimdə deyə bilərəm ki, film həm də “Ölülər” əsərini də xatırladır, sadəcə müəllim obrazı İskəndərdən fərqli olaraq cəmiyyətin taleyi ilə razılaşmır və döyüşür. Digər obrazlarda demək olar ki, işıq yoxdur. Qonşu – şorgöz şair, iş adamı – fırıldaqçı Hacı, bələdiyyə sədri və direktor – qorxaq rüşvətxor, digərləri isə elə Məşədi Cəfər kimi məzlumlar…
İTV-ni və bütün yaradıcı heyəti təbrik edirəm!